İstinaf ve Temyiz Süreci

Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf ve Temyiz Kavramları​

Ceza muhakemesi hukuku, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini doğrudan etkileyen kararların alınmasında geçerli olan yargılama usullerini düzenleyen bir hukuk dalıdır. Bu alanda hak arama hürriyetinin etkin biçimde sağlanabilmesi için kanun yollarının işleyişi ve kapsamı büyük önem taşır. İstinaf ve temyiz, ceza yargılamasında hükümlerin hatalı olup olmadığının denetlenebilmesini sağlayan temel kanun yolları arasında yer alır. Modern hukuk sistemlerinde adil bir yargılamanın tesisi ve hukuka aykırı kararların mümkün olduğunca engellenmesi amacıyla, ilk derece mahkemelerinin verdiği kararların üst dereceli yargı mercileri tarafından incelenebilmesi sağlanır. Bu bağlamda, Türkiye’de 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile kabul edilen düzenlemeler, istinaf ve temyiz süreçlerinin hangi durumlarda ve ne şekilde işletileceğini ayrıntılı biçimde ortaya koyar.

İstinaf kanun yolu, bölge adliye mahkemelerinin (istinaf mahkemeleri) kurulmasıyla daha geniş bir ikinci derece incelemesi imkânı sunarken, temyiz kanun yolu ise Yargıtay nezdinde daha çok hukuki denetim ağırlıklı bir incelemeyi ifade eder. Bu iki kanun yolunun birbirinden ayrılan ve benzer yönleri bulunmakla birlikte, her ikisi de nihai olarak adaletin sağlanmasına hizmet eder. Aşağıdaki bölümlerde, önce bu kavramların tarihsel gelişimi ile kanun yollarının genel niteliği ve amaçları ele alınacak; ardından istinaf ve temyizin yapısı, kapsamı ve usul aşamaları ayrıntılı biçimde incelenecektir.

Tarihsel Gelişim​

İstinaf ve temyiz kavramlarının tarihsel temelleri, Osmanlı döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında uygulanan yargı sistemlerindeki kanun yolu düzenlemelerine kadar uzanır. Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat’la başlayan modernleşme süreci, yargıda ikili bir yapının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu dönemde şer’i mahkemelerin yanı sıra nizamî mahkemeler kurulmuş ve ceza yargılamasında çeşitli kanun yolları öngörülmüştür. Ancak bu dönemde kanun yollarının tam anlamıyla istinaf ve temyiz olarak kurumsallaştığı söylenemez.

Cumhuriyet döneminde, özellikle 1924 Anayasası ve müteakip yasal düzenlemelerle temyiz kurumu Yargıtay üzerinden işlerlik kazanmıştır. Uzun yıllar boyunca “temyiz” kanun yolu, çoğu davada ilk derece mahkemesi kararlarının üst denetimi şeklinde kullanılmış; ancak doğrudan ikinci bir derece mahkemesi olan istinaf mahkemelerinin fiilen kurulması 20. yüzyılın sonlarına doğru gündeme gelmiştir.

5271 sayılı CMK ile 2005 yılında kabul edilen düzenlemeler, ceza yargılamasında istinafın hukuki çerçevesini oluşturmuştur. Buna göre, ceza mahkemelerinin kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilmesi öngörülmüş, bölge adliye mahkemelerinin faaliyete geçmesiyle birlikte istinaf sistemi fiili olarak 2016 yılında tam anlamıyla yürürlüğe girmiştir. Böylece, ceza muhakemesi hukukunda bir tarafta itiraz yoluyla iddianamenin iadesi gibi basit kanun yolları, diğer tarafta istinaf ve temyiz gibi olağan kanun yolları ve nihayet olağanüstü kanun yolu olarak da kanun yararına bozma ya da yargılamanın yenilenmesi gibi yolların mevcut olduğu karmaşık ancak detaylı bir sistem oluşturulmuştur.

Kanun Yollarının Genel Niteliği ve Amaçları​

Ceza yargılamasında kanun yolları, ilk derece mahkemeleri veya ara merciler tarafından verilen kararların denetlenmesini sağlayan mekanizmalardır. Bu yolların başlıca amaçları arasında hatalı yargı kararlarının düzeltilmesi, yargılama faaliyetinde hukuka uygunluğun sağlanması ve adil yargılanma hakkının gerçekleştirilmesi bulunur.

Kanun yolları, genelde olağan ve olağanüstü olmak üzere iki temel kategoriye ayrılır. İtiraz, istinaf ve temyiz, olağan kanun yollarını oluştururken; olağanüstü kanun yolları arasında kanun yararına bozma, yargılamanın yenilenmesi ve Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru gibi seçenekler yer alır. Söz konusu kategoriler, hem denetimin içeriği hem de süreci bakımından farklılıklar gösterir. Örneğin, istinaf ve temyiz, bir kararın esastan ve/veya hukuki açıdan incelenmesini mümkün kılabilirken, olağanüstü kanun yolları genellikle çok daha sınırlı şartlar dâhilinde ve istisnai durumlarda başvurulabilen hak arama yöntemleridir.

Bu çerçevede, istinaf incelemesi, bölge adliye mahkemesi sıfatıyla daha geniş bir değerlendirme yapılmasına imkân tanır; delillerin yeniden değerlendirilmesi, gerektiğinde tanıkların yeniden dinlenmesi ve duruşma açılması da dâhil olmak üzere ilk derece incelemesine benzer yetkiler kullanılabilir. Temyiz incelemesi ise ağırlıklı olarak hukuka uygunluk denetimi şeklinde gerçekleştirilir ve Yargıtay’ın amacı, uygulamadaki hukuki ihtilafları gidererek içtihat birliğini sağlamaktır.

Bu noktada, kanun yollarının hem caydırıcılık hem de düzelticilik işlevi görüldüğü söylenebilir. Bir yandan, ilk derece mahkemelerinin titiz davranmasını sağlayan bir mekanizma olarak “caydırıcılık” işlevi üstlenirken, diğer yandan zaten gerçekleşmiş bir hatayı düzeltmek adına “düzelticilik” misyonunu yerine getirir. Böylece, ceza muhakemesi hukukunda istinaf ve temyiz süreçlerinin işlevsel ve bütüncül bir sistemin parçası olarak kullanılması, adaletin sağlanmasında kritik bir rol oynar.

İstinaf Süreci​

İstinaf, ceza mahkemelerince verilen kararlara karşı ikinci bir derece mahkemesinde esas ve usul yönünden yeniden inceleme yapılmasını sağlayan olağan kanun yoludur. İstinaf kanun yolunun temel özelliği, ilk derece mahkemesi tarafından ileri sürülen delillerin ve hukuki değerlendirmelerin yeniden ele alınabilmesine olanak tanımasıdır. Bu sayede, istinaf incelemesinde Bölge Adliye Mahkemesi (BAM), gerektiğinde duruşma açarak tanıkları tekrar dinleyebilir, yeni delilleri değerlendirebilir ve hukuka uygun bir karar verilebilir.

Hukuki Dayanak ve Kapsam​

İstinaf kanun yolunun hukuki dayanağı, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu kanunun 272. ve devamı maddelerinde, hangi kararların istinafa tabi olduğu, hangi kararların istinafa konu olamayacağı, istinaf başvurusunun nasıl yapılacağı ve hangi sürede yapılacağı açıkça belirtilmiştir. CMK’nın istinafla ilgili temel amaçlarından biri, ceza yargılamasını iki dereceli bir sisteme kavuşturarak, ilk derece mahkemesi kararlarının hem esastan hem de hukuki yönden denetimini mümkün kılmaktır.

İstinafın kapsamı, belirli suçların yaptırımları ve davanın niteliğine göre değişiklik gösterebilir. CMK madde 272’ye göre, asliye ceza mahkemesi veya ağır ceza mahkemesi tarafından verilen belli kararlara karşı istinaf yolu açıktır. Ancak bazı istisnalar mevcuttur. Örneğin, üst sınırı belirli bir miktarın altında kalan bazı cezalar veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararları ile ilgili itiraz yolu söz konusu olabilirken, istinaf yoluna başvurulamayan haller de mevcuttur.

İstinaf İncelemesinin İşleyişi​

İstinaf kanun yolu, yetkili ve görevli bölge adliye mahkemesinde işletilir. Ceza davalarında istinaf incelemesi yapmaya yetkili daireler, o bölge adliye mahkemesi bünyesinde özel olarak görevlendirilmiş ceza daireleridir. Başvuru, kural olarak ilk derece mahkemesinin kararına karşı, kararı veren mahkeme aracılığıyla yapılır. Bu başvurunun hem şekil hem de süre yönünden bazı şartları vardır:

1. Süre Şartı: İstinaf süresi, hükmün tebliğinden veya tefhiminden itibaren 7 gün olarak düzenlenmiştir. Sanık, müdafi, katılan veya vekil, yasal süre içerisinde başvuru yapmadığı takdirde hakkını kaybeder.
2. Şekil Şartı: Başvurunun mutlaka dilekçe ile veya duruşmada sözlü beyan şeklinde yapılması gerekir. Dilekçenin içerik olarak kararın hangi yönlerden hukuka aykırı olduğu, hangi delillerin yanlış değerlendirildiği ya da hangi usul hatalarının yapıldığı gibi hususları belirtmesi önerilir.

Bölge adliye mahkemesi, yapılan başvuruyu öncelikle şekli açıdan inceler. Şekil yönünden eksiklik veya başvuru hakkının kullanılmaması durumu söz konusu değilse esasa geçilir. Esas incelemede, ilk derece mahkemesi tarafından incelenmiş deliller yeniden ele alınır; gerekirse tanıklar dinlenebilir veya ek bilirkişi raporları istenebilir. Ancak bu durum bölge adliye mahkemesinin takdirindedir. İstinaf mahkemesi, somut olayın koşullarına göre duruşmalı veya duruşmasız inceleme yapabilir.

İstinaf Başvurusunun Şartları​

İstinaf başvurusunun yapılabilmesi için kararın kesin olmaması ve kanunda öngörülen alt/üst sınır bakımından başvuruya elverişli olması gerekir. CMK uyarınca, bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin görev alanına giren konularda şartlar şu şekildedir:
Hapis cezası: İstinafa konu cezanın süresi, genellikle belirli bir sınırın üzerinde olmalıdır (örneğin iki yıl üstü hapis cezaları, suçun niteliğine göre değişmekle birlikte kural olarak istinaf yoluna tabidir).
Adli para cezası: Yine belirli suç tiplerinde ve belirli miktarın üzerinde adli para cezası verilmesi hâlinde istinafa gidilebilir.
Diğer tedbirler veya hükümler: Hükmün açıklanmasının geri bırakılması gibi bazı kararlara karşı doğrudan istinaf değil, itiraz yolu düzenlenmiştir. Bu noktada, hangi kararların istinafa tabi olduğu veya olmadığı hususu, kanundaki açık hükümlere göre değerlendirilmelidir.

Başvuruyu yapabilme hakkı, hükümden etkilenen tarafların tümüne tanınır. Sanık, müdafi, katılan, vekil, yasal temsilci veya eş bu kanun yolundan yararlanabilir. Katılanın istinaf yoluna başvurabilmesi için, katılma hakkının önceden elde edilmiş olması ve kararın katılanı etkileyen yönlerinin bulunması gerekir.

İstinaf İncelemesinin Sınırları​

Bölge adliye mahkemesi tarafından yapılacak incelemenin kapsamı, başvuruda ileri sürülen itiraz nedenlerine ve CMK’da düzenlenen genel çerçeveye bağlıdır. Kural olarak, “dilekçede belirtilen itiraz nedenleri” ve “kamu düzenine ilişkin hususlar” incelenir. Fakat kamu düzenine aykırı olup olmadığına ilişkin değerlendirmede, temel hak ve özgürlükleri ilgilendiren ihlaller de göz önünde bulundurulabilir.

İstinaf incelemesi, tıpkı bir ilk derece yargılaması gibi geniş çaplı bir değerlendirme sunar. Eğer ilk derece mahkemesi delilleri yanlış değerlendirerek hatalı bir sonuca ulaşmışsa veya yargılama sırasında önemli bir usul hatası yapılmışsa bölge adliye mahkemesi duruşma açarak bu hatayı gidermeye çalışır. Gerekirse yeni delil toplanmasına ve yeni tanık dinlenmesine de karar verebilir. Bununla birlikte, bütün bu yetkilerin kullanımı her somut olayın özelliklerine göre değişebilir; zira bölge adliye mahkemesi, istinaf başvurusunun dilekçede ileri sürülen gerekçelerini yeterli bulmazsa re’sen inceleme yapacağı alanı sınırlı tutabilir.

Bölge Adliye Mahkemesi Kararları ve Sonuçları​

Bölge adliye mahkemesi, istinaf incelemesi sonucunda çeşitli kararlar verebilir. Bunlar arasında:
1. Başvurunun Esastan Reddine Karar Verilmesi: Eğer istinaf başvurusu kabule değer değilse veya esastan incelenmesinde hukuka aykırılık tespit edilmezse, bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararını onayarak istinaf talebini reddeder. Bu durumda yerel mahkeme kararı kesinleşmeye yakın hale gelir; ancak şartlar uygunsa temyiz yolu açıktır.
2. Kararın Bozulması: İstinaf mahkemesi, yerel mahkeme kararında hukuka aykırılık saptarsa ve bu aykırılık, yeniden yargılama yapılmasını gerektirmiyorsa ya da eksik incelenen noktalar bölge adliye mahkemesi tarafından tamamlanabiliyorsa dosya üzerinden düzelterek karar verebilir. Eğer aykırılık düzeltilmeye elverişli değilse kararı bozabilir ve dosyayı yeniden inceleme yapılması için ilk derece mahkemesine gönderebilir.
3. Yeni Hüküm Kurulması: Yargılama sırasında ciddi bir delil değerlendirmesi veya usul eksikliği saptanırsa ve bu eksiklik bölge adliye mahkemesi tarafından giderilebiliyorsa BAM kendisi yeniden yargılama yaparak yeni bir hüküm kurabilir. Bu durumda yerel mahkeme kararı ortadan kalkar.

Bu kararların sonucunda, taraflar ilgili usulün şartlarını yerine getirmek kaydıyla temyiz yoluna gidebilir. Böylece, istinaf kanun yolunun da kendi içinde üst dereceli bir denetimi söz konusu olur. İstinaf aşaması, ceza yargılamasında temel hataların düzeltilmesi bakımından oldukça etkilidir ve adil yargılamaya katkıda bulunur.

Temyiz Süreci​

Temyiz, ceza yargılaması sürecinde bölge adliye mahkemesi veya belirli durumlarda doğrudan ilk derece mahkemesinin kararlarının Yargıtay tarafından hukuka uygunluk yönünden denetlenmesini sağlayan olağan kanun yoludur. Temyizin esas amacı, hukuki hataların giderilmesi ve ülke genelinde hukuk uygulamalarının yeknesak hâle getirilmesidir. Yargıtay, temyiz incelemesinde delillerin yeniden değerlendirilmesinden çok, kararların CMK ve diğer ilgili yasal düzenlemelere uygunluğunu denetler.

Temyizin Hukuki Dayanağı​

Temyiz hakkının hukuki dayanağı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yer almaktadır. Anayasa’nın 36. maddesinde düzenlenen “hak arama hürriyeti” ve CMK’nın ilgili maddeleri, temyiz kurumunun temelini oluşturur. Ayrıca Yargıtay Kanunu, temyiz incelemesinde Yargıtay’ın görev ve yetkilerini ayrıntılı biçimde belirler. Yargıtay, ülke genelindeki ceza ve hukuk mahkemelerinin üst denetim organı niteliğini taşır; böylece farklı mahkemelerden çıkan kararlarda ortaya çıkan hukuki uyuşmazlıklar giderilir ve içtihat birliği sağlanır.

Temyize Başvuru Koşulları ve Süreleri​

Temyiz, bölge adliye mahkemeleri ceza daireleri tarafından verilen bazı kararlar ile ilk derece mahkemelerinin (bölge adliye mahkemesinde istinaf incelemesi yapılmadan kesinleşen) belirli kararlarına karşı kullanılabilir. Temyiz edilebilen kararların kapsamı, CMK’nın 286. ve devamı maddelerinde açıkça düzenlenmiştir.
1. Temyiz Süresi: Karar duruşmada yüzüne karşı açıklanmışsa, temyiz süresi bu tarihten; tebliğ ile öğrenilmişse, tebliğ tarihinden itibaren 15 gündür. İstinafta olduğu gibi, bu süre hak düşürücü niteliktedir; sürenin geçirilmesi halinde temyiz hakkı kaybedilir.
2. Temyiz Edilebilen Kararlar: Genel olarak, istinaf incelemesinden geçen kararlar temyize tabidir. Ancak yasa, bazı istisnalar öngörmüştür. Örneğin, belirli suçlar veya ceza sınırları için bölge adliye mahkemesi kararının kesin olduğu kabul edilir. Hukuk sistemimizde, hafif suçlar veya cezalar için yargılamanın daha hızlı ve kesinleşme sürecinin daha basit olması istenir.
3. Taraflar: Sanık, müdafi, katılan, vekil veya kanuni temsilci, hükmün kendisini ilgilendiren kısımlarını temyiz edebilir. Temyiz dilekçesinde, hangi hususlarda hukuka aykırılık iddiasında bulunulduğunun belirtilmesi gerekir.

Temyiz İncelemesinde Daireler ve Usul​

Yargıtay, temyiz incelemesini ceza daireleri aracılığıyla yürütür. Her dairenin ihtisas alanı ve görev tanımı Yargıtay Kanunu ile belirlenmiştir. Başvuru, kararın verildiği bölge adliye mahkemesi veya yerel mahkeme aracılığıyla daireye iletilir. Gelen dosyada şu aşamalar gerçekleştirilir:
1. Ön İnceleme: Dosyadaki şekil şartları, başvuru süresi ve temyiz dilekçesinin uygunluğu incelenir. Dosyanın temyize elverişli bulunmaması halinde “temyiz talebinin reddi” kararı verilebilir.
2. Esas İnceleme: Dosya, ilgili ceza dairesinin önüne geldiğinde tetkik hâkimi tarafından hazırlanır ve dairenin heyeti dosyayı değerlendirir. Bu aşamada Yargıtay, kural olarak olayın maddi yönünü değil, kararın hukuki yönünü inceler. Delillerin değerlendirilmesi ancak hukuki denetim kapsamında ele alınır; somut olayla ilgili yeni bir delil araştırması veya tanık dinlenmesi yapılmaz.
3. Sonuç: Yargıtay ceza dairesi, incelemenin sonucunda ya onama ya da bozma kararı verir. Onama kararı verildiğinde, yerel mahkeme veya bölge adliye mahkemesinin kararı kesinleşir. Bozma kararı, kararın hukuka aykırı bulunduğunu gösterir ve dosya yeniden incelenmek ya da duruşma yapılmak üzere ilgili mahkemeye gönderilir. Bazı hâllerde Yargıtay re’sen düzeltme yoluna da gidebilir; ancak bu yetkinin kullanımı sınırlıdır.

Yargıtay Kararlarının Etkileri​

Yargıtay’ın ceza daireleri tarafından verilen kararlar, hukuki bakımdan bağlayıcıdır. Onama kararıyla birlikte hüküm kesinleşir ve infaz süreci başlar. Bozma kararı halinde ise dosya yeniden görülür. Bozma kararı verilirken, bozma gerekçeleri açıkça belirtilir; yerel mahkeme veya bölge adliye mahkemesi bu gerekçeler doğrultusunda yeniden yargılama yapmak zorundadır.

Yargıtay kararlarının bir diğer önemli etkisi, içtihat oluşturmaya yönelik fonksiyonudur. Dairelerin aldığı kararlar, ilerleyen süreçte benzer uyuşmazlıkların çözümünde yol gösterir. Bu da hukuk birliğinin sağlanmasında oldukça etkilidir. Ayrıca, Yargıtay Ceza Genel Kurulu tarafından verilen kararlar, daireler arasındaki görüş ayrılıklarını giderir ve kesin bir hukuki görüş oluşturur. Böylece temyiz, hem bireysel uyuşmazlıkların çözümü hem de genel hukuk düzeninin istikrarı açısından belirleyici bir role sahip olur.

İstinaf ve Temyiz Arasındaki Farklar​

Ceza muhakemesi hukukunda istinaf ve temyiz, her ne kadar her ikisi de kararların denetlenmesine yönelik mekanizmalar olsa da içerik ve kapsam açısından önemli farklılıklar barındırırlar:
Denetim Kapsamı
İstinaf, olayın hem maddi hem hukuki boyutunun incelenmesine izin verir. Bölge adliye mahkemesi, gerekiyorsa tanıkları yeniden dinleyebilir, duruşma açabilir ve delilleri yeniden değerlendirebilir.
Temyiz ise daha çok hukuki denetime odaklanır. Yargıtay, yerel veya bölge adliye mahkemesinin yaptığı tespit ve değerlendirmelerin kanuna uygunluğunu kontrol eder. Somut olaya ilişkin yeni araştırma yapma veya delil toplama görevi yoktur.
2. Yetkili Makamlar
İstinaf, bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinde gerçekleştirilir. Her adli yargı çevresinde kurulan bölge adliye mahkemeleri, kendilerine bağlı illerdeki ceza mahkemelerinin kararlarına bakar.
Temyiz, Yargıtay’ın ilgili ceza dairelerinde yapılır. Yargıtay, Türkiye’nin en yüksek dereceli yargı merciidir.
3. Sonuçlar ve Karar Verme Yetkisi
İstinaf mahkemesi, esastan inceleme yaparak yeni bir hüküm kurabilir, yerel mahkeme kararını onayabilir ya da bozarak dosyayı geri gönderebilir.
Yargıtay, çoğunlukla hukuka aykırı bir durum görürse bozma kararı verir ve dosyayı ilgili mahkemeye yollar veya hukuka aykırılık görmezse onar.
4. Başvuru Şartları ve Süreler
İstinaf başvurusu, hükmün açıklanmasından itibaren 7 gün içinde yapılır ve CMK’da belirli ceza sınırları istinafa tabidir.
Temyiz başvurusu, tebliğ veya tefhim tarihinden itibaren 15 gün içerisinde gerçekleştirilir.
5. İşlevleri
İstinaf, iki dereceli yargılamanın bir uzantısı olarak “geniş inceleme” imkânı sunar ve yerel mahkeme hatalarını telafi eder.
Temyiz, hukukun ülke genelinde tekdüze uygulanmasını, içtihat birliğinin sağlanmasını ve kararların hukuki yönden istikrar kazanmasını amaçlar.

Bu farklılıklar, istinaf ve temyiz mekanizmalarının ceza adalet sisteminde kendine özgü işlevlere hizmet ettiğini gösterir. İstinaf ile düzeltilebilecek hatalar, somut olay incelemesi gerektirir ve bölge adliye mahkemesi bu konuda daha geniş yetkilidir. Temyiz ise hukukun doğru uygulanması ve benzer olaylara farklı kararlar verilmesinin önüne geçmek için ortak bir üst kontrol mekanizması oluşturur.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri​

İstinaf ve temyiz süreçleri, hukuk sisteminin etkinliğini ve adaletin tesis edilmesini sağlayan en temel araçlardan biridir. Ancak uygulamada kimi zaman gecikmeler, iş yükü, usul hataları veya mevzuatın yoruma açık alanları gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır.
1. Bölge Adliye Mahkemelerinin İş Yükü
Bölge adliye mahkemelerinin faaliyete geçmesiyle, ilk derece mahkemelerinden gelen dosyaların önemli bir kısmı ikinci derece incelemeye tabi tutulmaya başlanmıştır.
Türkiye genelinde kurulan bölge adliye mahkemelerinin sayısı ve personel dağılımı, her yargı çevresinde eşit oranda ihtiyacı karşılayamayabilir. Bu da bazı bölgelerde iş yükünün artmasına, yargılamaların uzamasına neden olmaktadır.
Çözüm olarak, bölge adliye mahkemesi dairelerinin sayılarının artırılması, teknik ve idari altyapının güçlendirilmesi, hâkim-savcı kadrolarının yetkinleştirilmesi düşünülmelidir.
2. Yargıtay’daki Dosya Yoğunluğu
Temyiz mercii olan Yargıtay, büyük miktarda dosyayla karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle bölge adliye mahkemelerinin inceleme alanı sınırlı kaldığında veya taraflar her durumda temyize başvurduğunda, Yargıtay ceza daireleri önemli bir iş yüküyle karşılaşır.
Yargıtay’ın iş yükünün hafifletilmesi amacıyla, yasal düzenlemelerle temyize giden kararların kapsamı daraltılmış veya belirli ceza sınırları altında kalan kararlarda bölge adliye mahkemesi kararlarının kesin olduğu kabul edilmiştir. Bununla birlikte, Yargıtay ceza dairelerinin uzmanlık alanlarını netleştiren ve işbölümünü düzenleyen düzenlemeler yapılması da önemlidir.
3. Yargılama Sürelerinin Uzaması
Hem istinaf hem temyiz aşaması, ceza davalarının kesinleşme süresini uzatan faktörlerdir. Bu durum, sanık haklarından yararlanmak isteyen kişilerin uzun yargılama süresiyle karşılaşmasına yol açabilir. Mağdur açısından da adaletin gecikmesi söz konusudur.
Yargılamanın makul sürede tamamlanması, Anayasa’nın ve uluslararası sözleşmelerin bir gereğidir. Bu nedenle, dosya yönetimi, yargısal süreçlerde teknoloji kullanımı, uzlaşma ve seri muhakeme gibi alternatif usullerin artırılması gibi reformlar, yargılamaların hızlandırılmasına katkı sağlayabilir.
4. Delil Değerlendirmesi ve Esastan İnceleme Sorunları
İstinaf mahkemesi, dosyadaki delilleri yeniden değerlendirme yetkisine sahiptir. Ancak bu yetkinin ne ölçüde ve nasıl kullanılacağı uygulamada çeşitli tartışmalara yol açar. Bazı istinaf mahkemelerinin dosya üzerinden inceleme yapıp eksik inceleme sonucu karar verdiği, bazılarının ise daha geniş bir duruşma pratiği benimsediği gözlemlenebilir.
Uygulamada standartlaşma için bölge adliye mahkemesi kararlarının gerekçelendirmesine ilişkin kılavuzların oluşturulması ve Yargıtay içtihatlarıyla tutarlı bir yol izlenmesi önemlidir.
5. Mevzuat Eksiklikleri ve Yorum Farklılıkları
CMK ve ilgili mevzuatta yer alan düzenlemelerin istinaf-temyiz sistemine tam uyumlu hale getirilmesi konusunda zaman zaman eksiklikler görülür. Bazı hukuki kavramlar farklı dairelerce farklı yorumlanabilmektedir.
Yargıtay içtihadının istikrar kazanması, bölge adliye mahkemelerinin kararlarının düzenli olarak takip edilmesi ve bu kararların bilimsel toplantılarda tartışılması, içtihat birliğini destekleyecektir. Aynı zamanda kanun yapıcıların mevzuattaki belirsizlikleri gidermek üzere net düzenlemeler yapması da gereklidir.
6. Savunma Hakkı ve Etkili Hukuki Yardım
İstinaf ve temyiz aşamalarının sağlıklı işlemesi, savunma makamının da etkili şekilde görev yapmasını gerektirir. Avukatların, sürecin usul kurallarına hâkim olmaları, dilekçelerinde gerekli hukuki argümanları açıkça ortaya koymaları beklenir.
Uygulamada avukatların hazırladığı dilekçelerin yetersiz veya şekle aykırı olması gibi nedenlerle başvuru haklarının zayi olduğu durumlar yaşanabilir. Buna engel olmak amacıyla, avukatların ve savunma makamının daha fazla eğitime tabi tutulması, baroların bu konuda rehberlik yapması, meslek içi eğitimlerin yaygınlaştırılması gibi çözümler önerilebilir.

Tüm bu sorunlar, istinaf ve temyiz süreçlerinin etkinliğini azalttığı ölçüde adil yargılanma hakkının ihlal edilme riskini de beraberinde getirir. Bunun önüne geçmek için yasal düzenlemelerin güncellenmesi, yargı mensuplarının mesleki bilgi ve deneyimlerinin geliştirilmesi, altyapının güçlendirilmesi ve vatandaşların adalete erişim imkânlarının artırılması gereklidir. Kanun yollarının doğru ve etkin şekilde çalışması, hem bireysel adalet duygusunun hem de toplumda yargıya olan güvenin pekişmesinde hayati bir yer tutar.

Değerlendirme ve Öngörüler​

İstinaf ve temyiz süreçleri, ceza muhakemesi hukukunda verilen kararların denetlenmesinde kritik rol oynar. İstinaf, ikinci derece inceleme yaparak hatalı kararların esastan düzeltilmesini sağlar; temyiz ise Yargıtay nezdinde hukuka uygunluk denetimi yaparak hem kişisel hukuki menfaatleri korur hem de ülke genelinde içtihat birliğini amaçlar. Böylece, ceza yargılamasında etkin bir denetim mekanizması oluşturulur.

Günümüzde ceza davalarında istinaf-temyiz dengesinin oturmaya başlamasıyla birlikte, yerel mahkemelerin kararlarına karşı daha kapsamlı bir denetim mekanizması tesis edilmiş görünmektedir. Ancak, bölge adliye mahkemelerinin kuruluş aşamasında yaşanan sorunlar tam anlamıyla çözüme kavuşmuş değildir. İş yükü, yargılama süreleri, mevzuatın yoruma açık kısımları ve farklı uygulama biçimleri, sistemin istikrarını olumsuz etkileyebilmektedir.

Önümüzdeki dönemde, teknolojik gelişmelerin ve yargısal reformların da katkısıyla, istinaf ve temyiz süreçlerinin daha verimli işleyeceği öngörülebilir. Özellikle UYAP (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) gibi dijital platformların geliştirilmesi, dosya yönetiminin hızlandırılması, sesli ve görüntülü duruşma imkânlarının yaygınlaşması, yargılama sürelerinin kısaltılmasına yardımcı olabilir. Ayrıca, kanun koyucunun ceza muhakemesine dair düzenlemelerde daha detaylı ve açık hükümler ihdas etmesi, bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay arasındaki işbirliğini güçlendirmesi, yargı mensuplarının eğitimi ve uzmanlaşmasının artırılması da sürece olumlu katkı sağlayacaktır.

Sonuç olarak, istinaf ve temyiz mekanizmalarının etkin işletilmesi, adaletin gerçekleşmesi bakımından büyük önem arz eder. Ceza muhakemesi hukukunda en temel amaçlar olan maddi gerçeğe ulaşma ve usule uygun, adil bir yargılama gerçekleştirme gayesi, ancak bu kanun yollarının doğru, hızlı ve etkili kullanılmasıyla desteklenebilir. Bu doğrultuda hem uygulamacıların hem de kanun koyucuların sürekli çaba göstermesi ve gelişen ihtiyaçlara göre yargı reformlarını güncellemesi gerekmektedir. Kanun yollarının sağlıklı işlemesi, toplumda yargıya güvenin artmasının en önemli teminatlarındandır.