Elektronik Haberleşme Kanunu

Elektronik Haberleşme Kanunu’nun Tarihsel Gelişimi​

Elektronik haberleşme sektörü, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızla büyüyen ve küresel ölçekli teknolojik dönüşümlerle ivme kazanan bir alandır. Türkiye’de de telekomünikasyon hizmetlerinin gelişimi, başlangıçta devlet tekeli altında yürütülen hizmetler bütününe dayanmıştır. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren sektördeki liberalleşme eğilimleri, Avrupa Birliği mevzuatına uyum ve rekabetin sağlanması amacıyla çıkarılan düzenlemeler, Türkiye’de de telekomünikasyon hukukunun temel çerçevesini büyük ölçüde değiştirmiştir. Bu kapsamda 2008 yılında yürürlüğe giren 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu (EHK), telekomünikasyon alanındaki düzenlemelerin revizyonunu ve modernleşmesini hedefleyen en önemli hukuki metinlerden biri olarak öne çıkar.

Bu Kanun’un ortaya çıkış sürecine etki eden faktörlerin başında, Avrupa Birliği’nin elektronik haberleşme alanındaki çerçeve yönetmeliklerine ve yönergelerine uyum gerekliliği gelir. 1990’lı yılların sonunda ve 2000’li yılların başında BT (Bilişim Teknolojileri) alanındaki hızlı gelişmeler, telekomünikasyon hizmetlerinin çeşitlenmesi, lisanslama ve rekabet hukuku konularında yeni düzenleme ihtiyacını beraberinde getirmiştir. Türkiye’de telekomünikasyon sektörü için ilk kritik adımlardan biri, 1995 yılında 4000 sayılı Kanun ile “Telekomünikasyon Kurumu”nun (daha sonra “Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu”na [BTK] dönüşmüştür) bazı yetkilerinin belirlenmesidir. Ardından 2000’li yıllarda 4502 sayılı Kanun ve 4673 sayılı Kanun ile belli alanlarda değişiklikler yapılmış; ancak kapsamlı ve günceli yakalayan bir çerçeve ihtiyacı doğmuştur.

5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu, esasen “Elektronik haberleşme sektöründe düzenleme, yetkilendirme, denetim ve yaptırım” konularını tek bir çatıda toplayarak, sektördeki tüm faaliyet ve hizmet türlerini kapsayan genel bir düzen getirmeyi amaçlar. Kanun, AB müktesebatına uyumlu bir şekilde hazırlanmış olup, bu kapsamda evrensel hizmet yükümlülüğü, tüketici haklarının korunması, rekabet ilkelerinin yerleştirilmesi ve şeffaflığa ilişkin hükümlere sahiptir. EHK’nin yürürlüğe girmesiyle önceki çerçeve kanunlar kısmen veya tamamen mülga hale gelmiş, sektörün temel hukuksal zemini büyük ölçüde yenilenmiştir.

Temel Kavramlar ve Hukuki Altyapı​

Elektronik Haberleşme Kanunu’nun getirdiği düzenlemelerin anlaşılabilmesi için öncelikle “elektronik haberleşme” kavramının nasıl tanımlandığına ve hangi hizmetleri kapsadığına bakmak gerekir. Kanun’daki temel tanımlar, “her türlü işaret, veri, ses, görüntü ve yazının kablo, radyo, optik, elektriksel, elektromanyetik veya benzeri diğer sistemler aracılığıyla iletimi, gönderilmesi ve alınması” şeklinde geniş bir kapsam sunar. Bu yaklaşım, telekomünikasyon tanımını klasik telefon hizmetleri ile sınırlamaktan çıkararak, internet erişimi, mobil haberleşme, sabit telefon, uydu haberleşmesi, IP tabanlı servisler ve kablosuz haberleşme dahil birçok teknolojik sistemi içine alır.

Kanun, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) başta olmak üzere çeşitli kamu otoritelerine geniş yetkiler tanımaktadır. Özellikle BTK, piyasayı düzenleyici ve denetleyici otorite konumundadır. Bu düzenleyici otoritenin karar alırken dikkate aldığı hususlar arasında piyasa analizi, rekabetin korunması, frekans spektrumunun yönetimi, tüketici hakları, tarifelerin onaylanması ve evrensel hizmet yükümlülüğü gibi çok yönlü unsurlar yer alır.

Kanun’un Dayanak Noktaları​

• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın kamu hizmetine ilişkin düzenlemeleri
• 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu
• Uygulamada yol gösteren yönetmelikler, tebliğler ve BTK kararları
• Rekabet Hukuku prensipleri (4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun)
• Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (6698 sayılı Kanun)
• Avrupa Birliği elektronik haberleşme mevzuatı

Kapsam ve Uygulama Alanı​

Elektronik Haberleşme Kanunu’nun en önemli özelliklerinden biri, uygulama alanının geniş ve kapsayıcı olmasıdır. Kanun hükümleri, gerek ticari gerek kamu hizmeti olarak sunulan tüm elektronik haberleşme faaliyetlerini içerir. Mobil, sabit, internet servis sağlayıcıları, uydu operatörleri, altyapı hizmetleri sunan şirketler, katma değerli hizmet sağlayıcıları vb. bu Kanun’un doğrudan etki alanındadır.

Geniş kapsamın beraberinde getirdiği avantajlar şu şekildedir:

• Piyasada faaliyet gösteren tüm aktörlerin hukuki statüsü netleşir.
• Farklı hizmet türlerine yönelik çakışan veya boşlukta kalan mevzuat sorunları azalır.
• Rekabetin korunması, tüketici haklarının savunulması ve teknik düzenlemeler bütüncül yaklaşım ile ele alınır.

Örneğin, internet servis sağlayıcıları (ISS’ler) ile mobil telefon hizmeti sunan işletmeciler, aynı kanunun genel çerçevesinde lisanslama süreçlerine tâbidir ve BTK denetimine açık hale gelir. Bu durum, uygulamada regülasyon birliğini sağlarken, aynı zamanda sektör içi haksız rekabeti önleyici bir etki de yaratır. Ayrıca Kanun, evrensel hizmet yükümlülüğü çerçevesinde, elektronik haberleşme hizmetlerinin ülke çapına yayılması ve herkes tarafından erişilebilir kılınmasını zorunlu tutar.

Evrensel Hizmetin Önemi​

Elektronik haberleşme hizmetlerinin toplumsal ve ekonomik kalkınmadaki kritik rolü düşünüldüğünde, herkese temel düzeyde erişilebilirlik sağlanması büyük önem taşır. Kanun’da evrensel hizmet:

• Altyapının geri kalmış bölgelerde de bulunması
• Temel telefon ve internet erişiminin asgari kalite ve erişilebilirlikte sağlanması
• Acil durum ve güvenlik iletişimi gibi hayati öneme sahip hizmetlerin kesintisiz sunumu

şeklinde tanımlanarak, devletin ilgili düzenleme ve finansman sorumluluğunu ortaya koyar.

Yetkilendirme Süreci​

Elektronik Haberleşme Kanunu, sektörde faaliyet gösterecek gerçek ve tüzel kişilerin belirli bir yetkilendirme (authorization) prosedürüne uymalarını zorunlu tutar. Yetkilendirme, faaliyet konusuna göre genel yetkilendirme veya lisans şeklinde olabilir. Bunun amacı, sektörde düzen ve kalite standartları sağlanırken, aynı zamanda güvenlik ve rekabet ilkelerinin gözetilmesidir.

Genel Yetkilendirme​

“Genel yetkilendirme” sistemi, belirli standartları karşılayan ve temel yükümlülüklere uyan işletmecilere, özel bir lisans almadan elektronik haberleşme hizmeti sunabilme imkânı tanır. Genel yetkilendirme; AB düzenlemeleriyle paralel bir yaklaşım olup, gereksiz bürokratik engellerin azaltılmasını hedefler. İşletmeciler, BTK’ya bildirim yapmak ve Kanun’da öngörülen yükümlülükleri kabul etmek suretiyle faaliyetlerine başlayabilirler.

Lisans ve Kullanım Hakkı​

Kanun bazı durumlarda “kullanım hakkı” olarak adlandırılan özel lisanslar öngörür. Örneğin, sınırlı kaynakların (frekanslar, uydu yörünge hakları, numaralar vb.) tahsisi, işletmecilerin teknik ve mali yeterliliğinin denetlenmesi ile gerçekleşir. Bu çerçevede BTK, kamu yararı gözeterek ihaleler veya tahsis yöntemleriyle lisans vermeye yetkilidir. Kullanım hakkı lisansı, belirli süreye ve coğrafi kapsama alanına sahip olabilir. Lisans koşulları; altyapı yatırım yükümlülüklerini, kalite standartlarını ve rekabeti koruyucu hükümleri içerebilir.

Frekans Yönetimi ve Spektrum Düzenlemesi​

Elektronik haberleşme hizmetlerinin büyük bölümü radyo frekans spektrumunun kullanımına dayanır. Frekanslar, kamuya ait sınırlı kaynaklardan biridir ve devlet, Kanun kapsamında bu kaynağın verimli, etkin ve adil kullanımını sağlamakla yükümlüdür. Frekans tahsisinde BTK, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) kararları, Avrupa standartları ve ulusal ihtiyaçları dikkate alır.

Frekans Planlama İlkeleri​

• Kamu güvenliği: Acil durum, savunma ve emniyet kurumlarına ayrılmış spektrum
• Ticari kullanım: GSM, 3G, 4G, 5G ve ileride 6G gibi teknolojilere tahsis
• Denetim ve lisanslama: Spektrumun kullanım verimliliğinin artırılması ve haksız kullanımın önlenmesi
• Teknoloji tarafsızlığı: İşletmecilerin hangi teknolojiyi kullanacaklarına dair serbestlik

Frekans yönetimi, kanunda öngörülen düzenlemelerle birlikte, sıklıkla BTK tarafından yayımlanan yönetmelik ve tebliğlerle şekillenmektedir. Örneğin, 5G ve yeni nesil kablosuz haberleşme için ayrılan bantlar, ihaleler veya yetkilendirme süreçleriyle işletmecilere tahsis edilir. Teknolojik gelişmeler hızlandıkça, frekans yönetimine dair esneklik ve güncellemeler de artmaktadır.

Regülasyon ve Kurul Yapıları​

Elektronik haberleşme sektöründe karar alma ve uygulama aşamalarında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) en yetkili organdır. BTK bünyesinde yer alan Kurul, Kanun ile belirlenen hedefler doğrultusunda idari kararlar alır, denetim yapar ve yaptırımlar uygular. Bu Kurulun yapısı, üyelerinin seçim ve görev süreleri, bağımsızlık ilkesi ve uzman kadrolar gibi faktörler sayesinde yasal çerçeveye uygun şekilde hareket etmeyi amaçlar.

BTK’nın Temel Görevleri​

• Piyasa analizi ve hakim işletmecilerin belirlenmesi
• Tarife denetimi ve onay mekanizmalarının işletilmesi
• Tüketici şikâyetlerinin çözüm süreçlerinin koordine edilmesi
• Frekans spektrumunun yönetimi ve tahsisi
• Teknik standartların belirlenmesi ve güvenlik önlemlerinin uygulanması

Tüketicinin Korunması ve Hakları​

Elektronik Haberleşme Kanunu, tüketici haklarının korunmasına özel bir vurgu yapar. Tüketicilerin sözleşme yapma, abonelik iptali, faturalandırma ve benzeri konularda bilgilendirilmesi ve haklarını kullanabilmesi için çeşitli hükümler öngörülmüştür. Bunlar arasında “Tüketici Hakları Yönetmeliği” gibi alt mevzuat düzenlemeleri de bulunur.

Temel Tüketici Hakları​

• Abonelik sözleşmelerinde şeffaflık ve anlaşılır dil kullanımı
• Tarife ve ücretlendirme değişikliklerinde bilgilendirme zorunluluğu
• Abonelik iptal süreçlerinde kolaylık ve makul süre sınırlaması
• Kampanya ve promosyonlarda adil bilgilendirme ve taahhüt sürelerine riayet
• Uyuşmazlık çözümünde hız ve etkinlik (BTK ve tüketici hakem heyetleri devreye girebilir)

Elektronik haberleşme sektörü, yüksek sayıda kullanıcıya hitap eden bir hizmet alanı olduğu için, tüketici haklarının korunması büyük önem taşır. Kanun, söz konusu haklara dair ihlaller durumunda idari para cezaları ve diğer yaptırımları düzenleyerek caydırıcı bir etki oluşturur. Ayrıca kullanıcıların veri gizliliği, spam mesajlar ve pazarlama iletişimleri konularında hakları, kanun ve alt düzenlemelerle güvence altına alınmıştır.

Erişim ve Arabağlantı​

Elektronik haberleşme alanında özellikle rekabetin sağlanabilmesi için ağlar arası erişim ve arabağlantı (interconnection) düzenlemeleri önem taşır. Kanun, işletmecilerin birbirleriyle adil koşullarda ve makul ücretlerle arabağlantı anlaşmaları yapmalarını zorunlu kılar. Böylece tek bir işletmecinin tekelleşmesi ya da tüketicinin farklı şebekeler arası iletişimde mağdur olması engellenir.

Arabağlantı ve erişim, “devralma” veya “kiralık hat” gibi yöntemlerle gerçekleştirilebilir. Bu çerçevede, hakim konumdaki işletmeciler, diğer işletmecilerin şebekelerine erişmesine izin vermek zorundadır. BTK, arabağlantı ücretlerini denetleyerek piyasanın rekabetçi yapısını korumaya çalışır. Bu politikanın dayanağı, rekabet hukukunun temel prensipleri ve AB regülasyonlarına uyum sürecidir.

Rekabet Hukuku İlkeleri​

5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ile birlikte uyumlu bir çerçeve oluşturur. Elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren işletmecilerin piyasa gücünü kötüye kullanması, birleşme ve devralma yoluyla tekelleşme, anlaşmalı fiyat tespiti gibi haksız rekabet uygulamalarının önlenmesi esastır.

Rekabetçi Piyasa Yapısının Unsurları​

• Piyasa gücü analizi: Hakim işletmeciler veya hakim konuma yaklaşan işletmeciler belirlenir.
• Önleyici ve düzeltici tedbirler: Tarifelerin onayı, arabağlantı ücretlerinin düzenlenmesi.
• Şeffaflık ve ayrım gözetmeme ilkesi: Hakim işletmeciler, rakiplerine aynı koşullarda erişim sunmakla yükümlüdür.
• Rekabet Kurumu ve BTK işbirliği: Uyuşmazlık ve haksız rekabet durumlarında kurumsal koordinasyon.

Hakim işletmecilerin sektördeki yatırım ve teknolojik gelişmelere liderlik etmesi, bazen piyasa avantajını kötüye kullanmaya yol açabilir. Bu sebeple, kanun ve uygulamada, “Hizmet sunumunda eşitlik ve ayrım gözetmeme” ilkeleri esas alınarak hem tüketicilerin hem de yeni giriş yapan işletmecilerin mağduriyeti engellenir.

Kişisel Verilerin Korunması ve Veri Güvenliği​

Elektronik haberleşme sektörü, kişisel verilerin yoğun biçimde işlendiği bir alandır. Abonelik sözleşmeleri, faturalandırma bilgileri, kullanım verileri ve konum verileri gibi pek çok kişisel veri, işletmecilerin veri tabanlarında saklanır. Bu verilerin korunması, hem 5809 sayılı Kanun hem de 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) kapsamında değerlendirilir.

Veri Güvenliği İlkeleri​

• Veri minimizasyonu: Sadece gereken verinin toplanması ve işlenmesi
• Bilgi güvenliği standartları: ISO 27001 gibi uluslararası standartların benimsenmesi
• İlgili kişinin onayı: Pazarlama iletişimi veya ek hizmetlerde açık rıza alınması
• Veri paylaşım sınırları: Üçüncü taraflarla paylaşımda yasal zorunluluklara uyulması
• İhlal bildirimi: Veri sızıntısı durumunda kullanıcıların ve ilgili otoritelerin hızlı bilgilendirilmesi

Bu noktada, elektronik haberleşme sektöründe işletmecilerin kullanıcı verilerini pazarlama, profil çıkarma veya kişiselleştirilmiş reklam amacıyla işleyebilmesi, ancak Kanun ve KVKK hükümleri dahilinde açık rıza ya da meşru menfaat temeline dayanarak gerçekleşebilir. BTK, mevzuata aykırı veri işleme faaliyetlerini tespit ettiğinde, idari yaptırımlar uygulama yetkisine sahiptir.

Uluslararası Düzenlemeler ve Etkileşim​

Elektronik haberleşme sektörü, doğası gereği uluslararası boyut taşıyan bir alandır. Uydu haberleşmesi, denizaltı fiber optik kablolar, uluslararası dolaşım (roaming) anlaşmaları ve IP üzerinden yürütülen küresel trafik gibi konular, ülkeler arasındaki hukuki işbirliği ve koordinasyonu zorunlu kılar. ITU (International Telecommunication Union), CEPT (European Conference of Postal and Telecommunications Administrations) ve AB mevzuatı, Türkiye’nin elektronik haberleşme hukukunu yakından ilgilendirir.

Türkiye’nin Uluslararası Sözleşmelerdeki Konumu​

• ITU üyesi olarak frekans koordinasyonu ve uluslararası çağrı işaretleri yönetimi
• WTO (Dünya Ticaret Örgütü) anlaşmaları çerçevesinde piyasanın kademeli açılması
• AB üyelik süreci: Elektronik haberleşme faslında müktesebata uyum zorunluluğu

Her ne kadar Türkiye henüz AB üyesi olmasa da, elektronik haberleşme faslında aday ülke olarak atılan adımlar, EHK’nın hazırlanmasında ve güncellenmesinde AB düzenlemelerini temel almayı gerekli kılmıştır. Özellikle roaming düzenlemeleri, veri koruma standartları, ortak tarife politikaları ve evrensel hizmet ilkeleri, AB direktiflerine uyum çerçevesinde geliştirilmektedir.

Siber Güvenlik Önlemleri​

Elektronik haberleşme hizmetleri, siber tehditler açısından yüksek riskli bir alandır. Ağ altyapıları, hack saldırıları, kötü amaçlı yazılımlar, servis engelleme (DDoS) saldırıları ve oltalama (phishing) girişimleri gibi pek çok saldırı türünün hedefi olabilir. Kanun ve ilgili alt düzenlemeler, işletmecilere ve kamu otoritelerine şu görevleri yükler:

• Ağ güvenliği: İşletmeciler, teknik ve idari tedbirleri almakla sorumludur.
• Acil durum planları: Felaket senaryoları (doğal afetler, siber saldırılar vb.) için önceden hazırlık yapılması.
• Bildirim yükümlülüğü: Ağ güvenliği ihlalleri ve hizmet kesintileri BTK’ya raporlanır.
• Kritik altyapı koruması: Devletin önemli kurumlarının iletişim altyapısına özel tedbirler.

Ayrıca siber güvenlik alanında Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, BTK, Ulusal Siber Olaylara Müdahale Merkezi (USOM) gibi kurumlar arasında koordinasyon sağlanarak, ulusal siber güvenlik stratejileri geliştirilir. Bu stratejiler, Elektronik Haberleşme Kanunu’nun genel çerçevesiyle uyumlu bir biçimde yürütülür.

Bağlantı Noktaları ve Uygulamaya Yönelik Zorluklar​

Elektronik Haberleşme Kanunu, teorik olarak kapsayıcı bir çerçeve sunsa da uygulamada çeşitli zorluklar ortaya çıkabilir. Bu zorluklar, hem kamu otoritesi hem de sektörde faaliyet gösteren işletmeciler açısından kritik sonuçlar doğurabilir.

Regülasyonun Sürekli Güncellenme İhtiyacı​

Teknolojinin hızlı gelişimi, yeni nesil hizmetlerin ve modellerin ortaya çıkması (örneğin, OTT hizmetleri, bulut tabanlı çözümler, yapay zekâ destekli iletişim platformları vb.) mevzuatın sürekli güncellenmesini gerekli kılar. EHK kapsamında çıkarılan yönetmeliklerin zaman zaman yetersiz kaldığı veya yeni teknolojik gelişmelere geç uyum sağladığı gözlenebilir. Bu nedenle, BTK’nın hem teknik uzmanlık hem de yasal düzenleme becerilerini sürekli geliştirmesi büyük önem taşır.

Rekabetin Sağlanması ve Tarifelerin Denetimi​

Sektörde hâkim durumda olan işletmecilerin agresif fiyat politikaları, yatay ya da dikey bütünleşme stratejileri ve pazar gücünü kötüye kullanma örnekleri, rekabetin tam olarak sağlanmasını zorlaştırır. Tarifelerin denetimi ve arabağlantı ücretlerinin düzenlenmesi, piyasa oyuncuları arasında sürekli bir gerilim noktası olabilir. BTK’nın denetim ve yaptırım gücünün etkin ve bağımsız bir şekilde kullanılması, rekabetin sürdürülebilirliği açısından kritik önemdedir.

Altyapı Paylaşımı ve Ortak Kullanım Konuları​

Altyapı maliyetlerinin yüksek olduğu elektronik haberleşme sektöründe, işletmecilerin altyapılarını paylaşmaları veya ortak yatırım yapmaları sıkça tartışılan bir konudur. EHK, altyapı paylaşımını teşvik eden hükümler içerse de fiiliyatta saha erişimi, mülkiyet hakları, ticari sırlar ve yatırım geri dönüşü gibi nedenlerle bu süreç sancılı ilerleyebilir. Altyapı paylaşımı konusundaki hukuki çerçeve ne kadar net olursa olsun, işletmecilerin ticari kaygıları ve rekabet endişeleri uygulamayı geciktirebilir.

Coğrafi ve Sosyoekonomik Erişim Farkları​

Türkiye’nin geniş coğrafyasında ve farklı ekonomik düzeylerdeki bölgelerinde elektronik haberleşme hizmetlerine erişim düzeyi değişiklik gösterir. EHK, evrensel hizmet yükümlülüğü ile kapsama alanının genişletilmesini hedeflese de, kırsal ve dağlık bölgelerde altyapı yatırımları yüksek maliyetli olabilir. Devlet teşvikleri, vergi avantajları veya fon mekanizmaları yoluyla bu bölgelerdeki yatırım eksikliği giderilmeye çalışılır. Ancak uygulamada, işletmecilerin kârlılık gerekçesiyle bu bölgelerde yeterli yatırım yapmaması sıkça rastlanan bir problemdir.

İdari Para Cezaları ve Yaptırımlar​

Kanun, düzenleyici otoriteye (BTK) geniş yaptırım yetkileri vermiştir. İhlal türüne göre uyarı, idari para cezası, lisans iptali, faaliyet durdurma gibi çeşitli yaptırımlar söz konusudur. Bu yaptırımlar, işletmecilerin kanuna uygun hareket etmesini sağlamada önemli bir caydırıcılık faktörüdür.

İdari para cezaları, ihlalin niteliğine, süresine ve işletmecinin piyasadaki büyüklüğüne göre değişebilir. Örneğin, tüketici hakları ihlalinde farklı, rekabet kurallarının ihlalinde farklı oranlar uygulanabilir. Kanun, cezaların “orantılılık” ve “etkin caydırıcılık” ilkelerine uygun olarak belirlenmesini öngörür. Ayrıca, tekrarlanan ihlallerde cezaların katlanarak arttırılması mümkündür.

Geleceğe Yönelik Beklentiler​

Elektronik haberleşme sektörü, 5G’den 6G’ye uzanan yeni nesil mobil teknolojiler, Nesnelerin İnterneti (IoT), akıllı şehir altyapıları, bulut ve veri merkezi hizmetleri, siber güvenlik çözümleri gibi alanlarda hızlı büyümeye devam etmektedir. Buna paralel olarak, EHK ve ilgili mevzuatın da yenilenmesi, genişletilmesi ve özellikle teknolojik tarafsızlık, veri paylaşımı ve platform hizmetlerine ilişkin düzenlemeleri içermesi beklenir.

Yakın gelecekte, OTT (Over The Top) olarak adlandırılan ve internet üzerinden sesli/görüntülü iletişim hizmeti sunan platformlar (örneğin WhatsApp, Skype, Zoom vb.) konusundaki düzenlemelerin netleşmesi öngörülmektedir. Bu platformlar, klasik telekom hizmetleriyle rekabet halinde olmaları nedeniyle, işletmeciler ve regülatör arasında tartışma konusu olmuştur. EHK, henüz bu tür hizmetleri doğrudan kapsamamasıyla eleştirilmekte ve güncel değişikliklerin yapılması beklenmektedir.

Yargı Süreçleri ve Yargısal Denetim​

Elektronik Haberleşme Kanunu’nun uygulanmasında idari kararlar, BTK ve işletmeciler arasındaki uyuşmazlıklara konu olabilir. Bu durumlarda yargı denetimi devreye girer. BTK kararlarına karşı idari yargıda iptal davaları açılabilir. Mahkemeler, kararın kanuna uygunluğunu, usul yönünden ve esastan değerlendirir.

İdari yargı, çoğu zaman teknik konularda bilirkişi incelemesine ihtiyaç duyar. Frekans tahsisi, tarifelendirme, hat kiralama ve erişim ücretleri gibi teknik ve mali konular, yargı kararlarının alınmasında uzman görüşünü zorunlu kılar. Bu açıdan, elektronik haberleşme hukukuna özgü teknik bilirkişilik müessesesi ve uzman kadrolar, yargısal süreçlerin sağlıklı ilerlemesi bakımından önemlidir.

Uygulamadaki Güncel Gelişmeler​

Türkiye’de Elektronik Haberleşme Kanunu ve ilgili mevzuat, son yıllarda dijital dönüşüm stratejileri çerçevesinde ciddi güncellemelerden geçmiştir. Bilhassa mobil genişbant kullanım oranının artması, sabit-mobil yakınsaması ve fiber altyapı yatırımlarının hızlanması, yeni düzenleme alanları yaratmıştır.

Fiber Altyapı ve Geniş Bant İnternet​

Son dönemde fiber internet ve geniş bant hizmetleri, özellikle büyük şehirlerde hızla yaygınlaşmaktadır. Kanun ve alt düzenlemeler, fiber şebekelerin ortak kullanımı ve kazı izin prosedürlerinin basitleştirilmesi konularında yenilikler getirmiştir. Ancak hâlâ ortak kazı ve altyapı paylaşımı gibi konularda belediyelerle koordinasyon sorunları yaşanabilmektedir.

5G ve Yeni Nesil Mobil Haberleşme​

5G teknolojisinin test çalışmaları ve pilot bölgelerde kısmen uygulamaya alınması, frekans ihaleleri ve altyapı hazırlıklarını gündeme taşımıştır. BTK, 5G için gerekli spektrum bantlarını belirlemiş ve işletmecilere yol haritaları sunmuştur. Bu kapsamda, Kanun’da 5G’nin regülasyonuna dair spesifik hükümler bulunmamakla birlikte, mevcut genel hükümler çerçevesinde lisanslama ve spektrum tahsisi yapılabilmektedir. İleride 5G’ye özel ek düzenlemelerin çıkarılması muhtemeldir.

Katma Değerli Hizmetler (VAS) ve Dijital Servisler​

Katma değerli hizmetler (ör. mobil ödeme, dijital içerik servisleri, kurumsal mesajlaşma çözümleri) özellikle mobil ekosistemde hızla gelişmektedir. EHK, bu hizmetlerin sunumunu genel yetkilendirme çerçevesinde ele alsa da, işletmecilerle hizmet sağlayıcılar arasındaki gelir paylaşımı modelleri, tüketicinin hakları ve vergi düzenlemeleri konularında bazı belirsizlikler bulunmaktadır. BTK, bu alandaki uyuşmazlıklara dair yönetmelikler ve kararlar yayımlayarak boşlukları doldurmaya çalışsa da, hızlı inovasyon süreci içinde sık sık mevzuat revizyonları yapılması gerekebilmektedir.

Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Big Data​

Büyük veri (big data) analitiği, makine öğrenimi ve yapay zekâ teknolojileriyle desteklenen kişiselleştirilmiş hizmetlerin sayısı artmaktadır. İşletmeciler, müşteri profilleri ve kullanım verilerini işleyerek pazarlama, reklam ve ürün geliştirme amaçlı fayda sağlar. Bu süreçte KVKK ve EHK hükümleri çerçevesinde açık rıza, veri minimizasyonu ve veri güvenliği ilkeleri büyük önem taşır. Düzenleyici otoriteler, kişisel verilerin korunması ve hukuka uygun veri işleme süreçlerinin sağlanmasında işletmecileri sıkı denetime tabi tutar. Bu denetimler, zaman zaman yüksek tutarlı idari para cezalarının gündeme gelmesine neden olmaktadır.

Hukuki ve Teknik Değişim Dinamikleri​

Elektronik Haberleşme Kanunu, sürekli yenilenmeyi ve güncellenmeyi gerektiren bir zemin üzerine kuruludur. Bu dinamik yapının temelinde, teknoloji alanındaki hızlı değişim ve AB ile uluslararası düzenlemelerle uyum zorunluluğu bulunur. Ayrıca, kullanıcı beklentileri ve hizmet kalitesi standartlarındaki artış, işletmecileri yeni yatırımlara ve yenilikçi iş modellerine yöneltir. Bu gelişmelerin tamamı, hukuki çerçevenin de değişime açık olmasını kaçınılmaz kılar.

Muhtemel Revizyon Alanları​

• OTT hizmetlerinin doğrudan düzenlenmesi
• Dijital platform hizmetlerinin lisanslama süreçleri
• 5G ve 6G lisanslama koşulları, frekans ihaleleri
• Bulut bilişim ve veri merkezlerine özgü mevzuat
• Veri koruma ve siber güvenlik standartlarının güncellenmesi

Elektronik Haberleşme Kanunu ve ek düzenlemeler, bu alanlarda yapılacak iyileştirmelerle daha esnek, daha kapsayıcı ve daha güncel bir mevzuat formuna dönüşebilir.

Değerlendirme ve Kapsayıcı Bakış​

5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu, Türkiye’nin telekomünikasyon (geniş anlamıyla elektronik haberleşme) sektörüne yönelik en kapsamlı hukuki düzenlemelerinden biridir. Eski ve parçalı mevzuatın yerini alarak, rekabetten tüketici haklarına kadar çeşitli konuları tek bir çatı altında toplamıştır. AB müktesebatıyla uyum, düzenleyici kurumun bağımsızlığı, kaynakların etkin kullanımı ve tüketici haklarının güvence altına alınması gibi prensipleri benimseyen EHK, aynı zamanda uygulamada bazı zorluklarla da karşı karşıya kalmıştır.

Teknolojik gelişmeler, yüksek altyapı maliyetleri, regülasyon süreçlerinin bazen yavaş ilerlemesi ve işletmeciler arasındaki rekabet dengesizlikleri, Kanun’un başarıya ulaşmasını engelleyen ya da sınırlayan faktörler olabilir. Bununla birlikte, EHK’nın temel çerçevesi, sektörel dönüşüme ve uluslararası standartlara uyum sürecine izin veren esnekliğe de sahiptir. Uygulamada ortaya çıkan problemlerin büyük bir bölümü, kanunun kendisinden ziyade alt düzenlemelerin yetersizliği veya fiili koordinasyon eksikliğinden kaynaklanmaktadır.

Siber güvenlik, kişisel verilerin korunması, 5G ve sonraki nesil teknolojiler, dijital platform regülasyonu gibi yeni alanlarda EHK, güncellemeye ve kapsam genişletmeye müsait bir metindir. Bu durum, elektronik haberleşme sektörünün sürekli evrilen niteliğiyle yakından ilişkilidir. Özellikle mobil ekosistem, OTT ve dijital servis sağlayıcılar gibi geleneksel telekomun dışındaki aktörlerin devreye girmesi, klasik düzenleme paradigmasını zorlamaktadır. Bu nedenle, gelecekte hem Kanun’un hem de BTK’nın aldığı düzenleyici kararların kapsamını genişletmesi ve uygulamaya yönelik rehberlik sunması beklenmektedir.

Sonuç olarak, 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu Türkiye’nin telekomünikasyon hukukunu modernleştiren bir adımdır. Hukuki, ekonomik ve teknolojik unsurların iç içe geçtiği bu alanda, mevzuat ve uygulama alanı sürekli yenilenmeye ihtiyaç duymaktadır. EHK, ülkenin dijital geleceğini şekillendirmede, altyapı yatırımlarının ve rekabetçi piyasa yapısının sağlanmasında önemli bir kilometre taşı konumundadır.