İcra Hukukunda Şikâyet ve İtiraz Yolları

İcra Hukukunda Şikâyet ve İtiraz Yolları​

İcra ve İflas Kanunu kapsamında düzenlenen şikâyet ve itiraz yolları, icra prosedürünün sağlıklı ve hukuka uygun şekilde işlemesini sağlamak bakımından merkezi öneme sahiptir. İcra organlarının, alacaklı ve borçluların veya üçüncü kişilerin haklarını korumak amacıyla getirilen bu hukuki mekanizmalar, gerek usule gerekse esasa ilişkin denetim imkânları sunar. İcra sürecinde meydana gelebilecek hataların, haksızlıkların ve hukuka aykırı işlemlerin düzeltilmesi için hem borçlu hem de üçüncü kişiler tarafından başvurulabilecek çeşitli yollar mevcuttur. Bu bağlamda, İcra ve İflas Kanunu’nda yer alan şikâyet ve itiraz düzenlemeleri, hızlı ve etkin bir denetim işlevi görerek hak kayıplarını azaltmayı hedefler.

Aşağıda öncelikle şikâyet kavramının hukuki niteliği, başvurulabileceği işlemler, süreleri ve sonuçları üzerinde durulacak; ardından itiraz müessesesi, itiraz sebepleri, süreleri ve bu kuruma özgü hukuki sonuçlar ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ayrıca itirazın kaldırılması ve itirazın iptali gibi itirazın bertaraf edilmesine yönelik mekanizmalar da incelenecek; uygulamada sıklıkla karşılaşılan sorunlara değinilerek yargısal içtihatlardan örnekler verilecektir.

Şikâyet Kavramı ve Hukuki Niteliği​

İcra hukukunda şikâyet, icra dairesinin veya icra organlarının yaptığı işlemler ile bunların tutum ve davranışlarına karşı, kanunla öngörülmüş belirli sebepler çerçevesinde başvurulan bir hukuki yoldur. İcra ve İflas Kanunu’nun 16 ve devamı maddelerinde düzenlenen bu müessese, çoğu zaman usule dair yanlışlıklar, hukuka aykırılıklar ve yetki aşımı gibi durumlarda kullanılmaktadır. Şikâyet mekanizması, icra müdürlüklerinin işlemlerinin kanunun öngördüğü şekle uygunluğunu denetlemeye yöneliktir. Alacaklı ya da borçlu kadar, üçüncü kişiler de bu yolu kullanabilmektedir.

Yasal Dayanak​

İcra ve İflas Kanunu’nun 16. maddesi, şikâyetin genel çerçevesini çizer. Maddeye göre, icra ve iflas dairesi tarafından kanunun açık hükümlerine aykırı şekilde yapılan veya icra memurunun görevini gereği gibi ifa etmemesinden kaynaklanan işlemlerin iptalini, düzeltilmesini veya uygulanmasının ertelenmesini talep etmek amacıyla ilgili kişiler şikâyet yoluna başvurabilir. Özellikle Kanun’un 16 ila 18. maddeleri, şikâyetin süresini, başvuru merciini ve incelenme yöntemini düzenler.

Kanun, şikâyet ile itiraz arasında farklar öngörmüş olup, şikâyet daha çok biçimsel (usuli) hata ve hukuka aykırılıkların giderilmesi amacını taşır. İcra dairesinin örneğin ilamlı ya da ilamsız takipte yetkisini aşması, kanunda öngörülmeyen ek masraflar talep etmesi veya kanunun öngörmediği bir prosedürü uygulaması durumunda şikâyet söz konusu olur. Bu bağlamda, şikâyetin dayanağı genellikle şekli, yani usule ilişkin konulardır.

Şikâyet Konusu İşlemler​

İcra hukukunda şikâyet, icra müdürlüğünün ya da iflas dairesinin icra takibi sürecinde yaptığı hemen her türlü işleme karşı yöneltilebilir. Bu işlemler arasında, örneğin:
1. Takip talebinin reddi veya hatalı kabulü: Alacaklının takip talebini icra dairesine sunmasından sonra, icra müdürlüğünün yasal olmayan bir gerekçeyle talebi reddetmesi veya kabul etmesi.
2. Ödeme emri düzenlenirken yapılan hatalar: Kanunda belirtilen unsurların ödeme emrinde yer almaması ya da emrin yanlış düzenlenmesi.
3. Haciz işlemlerinde hukuka aykırılık: Hacze konu malların yanlış belirlenmesi, değer tespiti sırasında yapılan usulsüzlükler, haciz mahalline girme kurallarının ihlali gibi durumlar.
4. Satış işlemleri ve bedel tespiti: Satış sürecinin Kanun’da öngörülenden farklı yürütülmesi, satış ilanının doğru yapılmaması, muhammen bedel tespitindeki usulsüzlükler.
5. Paylaşım ve sıra cetveli düzenleme hataları: İcra müdürlüğünce alacaklılar arasında yapılacak sıra cetvelinin hatalı düzenlenmesi veya icra iflas dairesinin paylaşım sırasında kanuna aykırı hareket etmesi.
6. Harç ve masrafların belirlenmesi: İcra müdürlüğünün talep ettiği masrafların kanuna veya tarife hükümlerine aykırı olması.
7. Takibin durması, düşmesi ya da ertelenmesi işlemleri: Özellikle konkordato, yapılandırma veya diğer erteleme mekanizmalarının icra müdürlüğünce yanlış uygulanması.

Bu örnekler çoğaltılabilir. Önemli olan, şikâyetin icra organının işlemine yönelik olması ve bu işlemin Kanun’un açık hükümlerine aykırılık teşkil etmesidir.

Şikâyet Süresi ve Başvuru Yöntemi​

Şikâyet süresi, kural olarak öğrenmeden itibaren 7 gün olarak düzenlenmiştir (İİK m.16). Eğer şikâyet konusu işlem, icra dairesince ilgilisine tebliğ edilecek nitelikte bir işlem ise, süre tebliğ tarihinden başlar. Tebliğ edilmesi gerekmeyen ve ilgilinin öğrenme ihtimali bulunan bir işlemde ise süre, öğrenme gününden itibaren işlemeye başlar. Süresinde kullanılmayan şikâyet hakkı kural olarak düşer. Ancak Kanun, şikâyet edilebilecek bazı işlemler yönünden süre sınırlaması öngörmemiştir. Örneğin, kamu düzenine ilişkin ağır hukuka aykırılıklar söz konusu olduğunda, şikâyet süresi sınırlamasından bağımsız olarak mahkemece resen dikkate alınabilecek hususlar da gündeme gelebilir.

Şikâyet dilekçesi, icra mahkemesine sunulur. Görevli mahkeme, takibin yapıldığı yerdeki icra mahkemesidir. Şikâyet başvurusunda, şikâyet edilen işlemin hangi sebeple hukuka aykırı olduğu, hangi maddi ve hukuki dayanaklar öne sürüldüğü ayrıntılı şekilde belirtilmelidir. İcra mahkemesi, şikâyet başvurusunu incelerken kural olarak şikâyet konusu işlemin kanuna uygun olup olmadığına bakar. İşin esasına girerek borcun varlığı veya yokluğu konusunda hüküm tesis etmesi beklenmez; çünkü şikâyet, daha çok usule ilişkin denetime imkân tanır.

Şikâyetin İncelenmesi ve Karar​

İcra mahkemesi, kendisine intikal eden şikâyeti duruşmalı veya duruşmasız olarak inceleyebilir. Uygulamada, uyuşmazlıkların niteliğine göre çoğu zaman duruşma açılmakta ve tarafların beyanları alınmaktadır. İcra mahkemesinin vereceği karar, şikâyetin kabulü veya reddi şeklindedir. Kabul kararı verildiğinde, şikâyete konu işlem iptal edilebilir, düzeltilmesine karar verilebilir veya işlemin hukuka aykırılık yarattığı yön belirlenerek icra müdürlüğüne talimat verilebilir. Reddedilmesi halinde ise şikâyetin yargılama giderleri genellikle şikâyet edene yüklenir.

Şikâyet sonucu alınan mahkeme kararlarının kanun yolu denetimine tabi olup olmadığı, verilen kararın niteliğine göre değişir. İcra mahkemesi kararlarına karşı istinaf yolu çoğu durumda mümkündür. Ancak istinaf sürecinde, takip işleminin niteliği ve tarafların menfaat dengesi de gözetilerek hızlı yargılama yöntemleri benimsenir. Bazı durumlarda temyiz yolu da açıktır, ancak bu konudaki istisnalar İcra ve İflas Kanunu’nda ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda detaylandırılmıştır.

Şikâyetin Sonuçları​

Şikâyet incelemesi, icra müdürlüğü işlemlerinin hukuka uygunluğunu denetleyerek düzeltici bir işlev üstlenir. Şikâyetin kabulü halinde, genellikle icra müdürlüğünün söz konusu işlemi ortadan kalkar veya düzeltilerek yeni bir işlem yapılması gerekir. Bu süreçte icra mahkemesinin vereceği karar, kural olarak maddi hukuka dair kesin hüküm niteliği taşımaz; sadece takip işlemini denetleyen bir “usul hukuku” kararı niteliği taşır. İcra mahkemesi, şikâyet konusu işlemde hukuka aykırılık bulunduğu kanaatine varırsa, genellikle işlem iptal edilir ve yeniden yapılması gerekir.

Şikâyetin takip sürecine etkisi, bazen işlemlerin durmasını veya ertelenmesini sağlayabilir. Özellikle şikâyet konusu işlem haciz ya da satış gibi telafisi güç zararlar doğurabilecek bir işlemse, icra mahkemesi ihtiyati tedbir niteliğinde işlemi durdurabilir veya mahkeme kararına kadar ertelenmesine karar verebilir. Bu durum, borçlu veya üçüncü kişiler açısından büyük önem taşır; zira eşyaların satılması ya da maddi zararın ileride geri dönülemez hale gelmesini engellemek mümkün olur.

İtiraz Kavramı ve Hukuki Niteliği​

İcra hukukunda itiraz, alacaklının talebi doğrultusunda başlatılan icra takibine karşı borçlunun veya bazen üçüncü kişinin, “borcun kendilerine yüklenemeyeceği veya borcun hiç ya da kısmen mevcut olmadığı” iddialarıyla başvurduğu bir yoldur. İtiraz, özellikle ilamsız takibe özgü bir savunma mekanizması olarak karşımıza çıkar. Borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine karşı, belirlenen süre içinde itiraz ederse takip, itiraz üzerine durur. Bu yönüyle itiraz, takibi durdurucu etkiye sahiptir ve borcun varlığı veya miktarı hakkındaki uyuşmazlığın esasına ilişkin bir savunma şeklidir.

İtirazın Yasal Temeli ve Amacı​

İcra ve İflas Kanunu’nun 62. ve 63. maddeleri, ilamsız takiplerde borçlunun itiraz hakkını düzenler. Bu düzenlemeler, herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın alacaklının beyanıyla başlatılan takiplere karşı borçlunun da hukuksal korunmaya sahip olmasını amaçlar. Alacaklının alacağına dair belgeleri yeterli olmadığında, borçlunun bu takibe karşı, “ben borçlu değilim” veya “borç bana ait değil” gibi itirazlarda bulunması, takibin durmasına yol açar ve alacaklının mahkemede alacak davası açmasını veya alternatif yollarla alacağını ispat etmesini zorunlu kılar.

İtiraz mekanizmasının temel işlevi, gerçekte var olmayan veya tartışmalı alacakların icra yoluyla tahsil edilmesini engellemektir. Dolayısıyla itiraz, esas itibarıyla borçlu ile alacaklı arasında bir çekişmenin bulunduğunu mahkemeye bildirir ve taraflar arasındaki uyuşmazlığın mahkeme denetiminden geçmesi gerektiğini ifade eder.

İtiraz Süresi ve Mercii​

Borçlu, ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz hakkını kullanmalıdır (İİK m.62). Bu süre, hak düşürücü niteliktedir. Süresi içinde yapılmayan itiraz, kural olarak hüküm ifade etmez ve takip kesinleşir. Ancak kanun, kusuru olmaksızın itiraz süresini geçiren borçluya gecikmiş itiraz yoluyla kendisini savunma hakkı tanır (İİK m.65). Gecikmiş itiraz, süreyi geçiren borçlunun mazeretini kanıtlaması ve icra mahkemesince kabul edilmesi halinde mümkündür.

İtiraz, ilamsız takibe bakan icra dairesine veya doğrudan icra müdürlüğüne sözlü veya yazılı beyan yoluyla yapılabilir. Uygulamada çoğu zaman yazılı itiraz dilekçesi sunulur. İtiraz, ödeme emrinde belirtilen alacağın tamamına, bir kısmına veya ferilerine ilişkin olabilir. Borçlu, örneğin faize veya masraflara ayrı ayrı itiraz edebileceği gibi, alacağın asıl kısmına da itiraz edebilir. İtirazın kapsamı, borçlunun dilekçesinde yaptığı beyanlarla sınırlıdır.

İtiraz Sebepleri​

Borçlunun itiraz sebebi, genellikle borcun varlığına veya miktarına ilişkindir. Ancak itirazda bulunurken borçlunun hangi gerekçeye dayandığı önem taşır, çünkü takip sonrasında alacaklının atacağı adımlar, itirazın sebebine göre değişebilir. Sıklıkla karşılaşılan itiraz sebepleri şu şekilde sıralanabilir:
1. Borcun mevcut olmadığı: Borçlu, hiçbir zaman böyle bir borcun doğmadığını veya doğmuş ise ödendiğini ya da ortadan kalktığını ileri sürebilir.
2. Borcun kısmi olduğu: Alacağın tamamının borçluya ait olmadığını, yalnızca belirli bir miktardan sorumlu olduğunu iddia edebilir.
3. Borçlu sıfatının bulunmadığı: Takip kendisine yöneltilen kişinin, borçlu sıfatını taşımadığını, asıl borçlunun başka biri olduğunu öne sürmesi mümkündür.
4. Faiz veya masrafların haksız ya da fahiş olduğu: Takip talebinde belirtilen faiz oranı veya masrafların hukuka aykırı olduğunu ileri sürmek.
5. Yetki itirazı: İcra dairesinin yetkisiz olduğu iddiasıyla, takibe itiraz etmek.

Bu sebeplerden hangisine dayanılırsa dayanılsın, önemli olan itirazın takip süresinde yapılmasıdır. Aksi halde, borçlu bu savunmaları itiraz süresinden sonra ileri süremeyebilir; en azından takibin durdurucu etkisinden yararlanamaz.

İtirazın Takibi Durdurucu Etkisi​

İlamsız takiplerde, borçlu süresi içinde itiraz ettiğinde takip kendiliğinden durur (İİK m.66). Bu durma, yalnızca takibin ilerlemesine engel olmakla kalmaz; aynı zamanda haciz veya satış gibi cebri icra işlemlerinin yapılmasını da engeller. Bu nedenle alacaklı, itirazın haksız ya da dayanaksız olduğunu düşünüyorsa, “itirazın kaldırılması” veya “itirazın iptali” yoluna başvurmak suretiyle takibe devam edebilmeye çalışır. İtirazın durdurucu etkisi, borçluyu takibin baskısından korur, alacaklıyı ise alacağını ispat etme yüküyle karşı karşıya bırakır.

İtirazın Kaldırılması ve İtirazın İptali​

Borçlu tarafından yapılan itirazın, alacaklının alacağına ilişkin haklı iddiaları karşısında haksız veya dayanaksız olduğu düşünülüyorsa, alacaklının kanunda öngörülen yollara başvurma hakkı vardır:
1. İtirazın Kaldırılması: İcra ve İflas Kanunu’nun 68 ve 68/a maddelerinde düzenlenmiştir. Alacaklının elinde, resmi ya da imzası noterlikçe onaylanmış bir belge veya mahkeme kararı niteliğinde bir belge varsa, alacaklı icra mahkemesine başvurarak itirazın kaldırılmasını isteyebilir. Bu tür belgeler, alacağın varlığını güçlü biçimde ispata yarayan yazılı delillerdir.
2. İtirazın İptali Davası: İcra ve İflas Kanunu’nun 67. maddesi uyarınca, alacaklı genel mahkemede itirazın iptali davası açabilir. Bu davada alacaklı, alacağının varlığını ispat ederek borçlunun itirazının haksız olduğunu mahkeme kararıyla tespit ettirmeyi amaçlar. İtirazın iptali kararı verildiğinde, takip kaldığı yerden devam eder ve genellikle borçluya ek olarak %20’den az olmamak üzere icra inkâr tazminatı yüklenebilir.

İtirazın Kaldırılması Süreci​

Alacaklı, itirazın kaldırılmasını talep ettiğinde, icra mahkemesi öncelikle alacaklının sunduğu belgenin İcra ve İflas Kanunu m.68 kapsamında sayılan resmi ya da imzası noterlikçe onanmış bir belge niteliğinde olup olmadığına bakar. Eğer belge uygun görülürse, borçlunun itirazına ilişkin dayanakları inceler. Borçlunun itirazı, belgede yer alan alacak ilişkisine aykırı bir argüman getiriyor ve bu argüman geçerli kabul edilmiyorsa, itiraz kaldırılır ve takip devam eder. Bu işlem sonucunda borçlunun malvarlığına ilişkin haciz veya diğer cebri icra yollarına başvurulabilir.

İtirazın kaldırılmasının reddi hâlinde ise alacaklı, itirazın iptali davası açabilir. Ret kararının ardından doğrudan genel mahkemeye başvurarak alacağın esası hakkında mahkeme kararı alınır.

İtirazın İptali Davası Süreci​

Alacaklının elinde İcra ve İflas Kanunu m.68’de sayılan belgeler bulunmuyorsa veya bu belgeler yeterli görülmeyerek itirazın kaldırılması talebi reddedilmişse, alacaklı itirazın iptali davası açarak hakkını arayabilir. Bu dava, alacağın varlığına ilişkin hukuki nitelendirmeye ve ispat kurallarına tabidir. Görevli mahkeme, alacağın türüne göre genel mahkemeler veya özel mahkemeler olabilir (örneğin, ticari alacaklarda ticaret mahkemesi görevli olabilir).

İtirazın iptali davasında, alacaklı davayı kazanırsa borçlunun itirazı ortadan kalkmış sayılır ve icra takibi kaldığı yerden devam eder. Ayrıca mahkeme, alacaklının talebine bağlı olarak borçlu aleyhine icra inkâr tazminatına da hükmedebilir. İcra inkâr tazminatı, borçlunun haksız itirazı nedeniyle alacaklının uğramış olabileceği zararların telafi edilmesi amacını taşır ve alacağın %20’sinden az olmamak üzere belirlenir. Bu da haksız itirazların önüne geçmeyi hedefleyen caydırıcı bir mekanizma olarak görülür.

Şikâyet ile İtiraz Arasındaki Farklar​

İcra ve İflas Kanunu’nda yer alan şikâyet ve itiraz yolları, uygulamada sıkça birbiriyle karıştırılabilir. Oysa bu iki hukuki yolun amaçları, konusu ve sonuçları farklıdır:
1. Hukuki Nitelik: Şikâyet, icra dairesinin kanuna aykırı işlemlerine karşı yöneltilen bir denetim yoluyken; itiraz, ilamsız takipte borcun varlığı veya miktarı konusunda borçlunun veya üçüncü kişinin savunmasını ifade eder.
2. Konu: Şikâyette temel mesele, icra müdürünün işlemlerinin hukuka aykırı olup olmadığıdır. İtirazdaysa ana mesele, borçlunun gerçekten borçlu olup olmadığı veya borcun miktarıdır.
3. Süre ve Etki: Şikâyette genellikle 7 günlük bir süre söz konusu olmakla birlikte, bazı hallerde süre sınırlaması yoktur. İtirazda ise ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde başvurmak zorunludur ve bu itiraz takibi durdurur. Şikâyet her zaman takibi durdurmayabilir; mahkeme gerekli görürse ihtiyati tedbir kararı verebilir.
4. İnceleyen Merci: Şikâyet, icra mahkemesince incelenirken; itiraz da yine icra dairesine veya icra müdürlüğüne yapılır, ardından itirazın kaldırılması veya iptali aşamasında icra mahkemesi veya genel mahkemeler devreye girer.
5. Netice: Şikâyette genelde icra müdürlüğünün işlemi iptal edilir, düzeltilir ya da geçici olarak durdurulur. İtirazda ise takip tamamen durur; alacaklının takibe devam edebilmesi için itirazın kaldırılması veya iptal edilmesi gerekir.

Bu ayrımlar, uygulamada hangi hukuki yola başvurulacağını belirlemek bakımından önemlidir. Yanlış yola başvurmak, süre kaybına ya da hak kaybına yol açabilir. Özellikle icra müdürünün işlemine karşı şekli bir itiraz gündeme gelmişse ve işin özünde borcun esası tartışma konusu değilse, şikâyet yoluna gidilmelidir. Buna karşın borcun varlığı itiraz konusu ediliyorsa, itiraz ve sonrasında itirazın kaldırılması veya iptali yolları kullanılmalıdır.

Sıra Cetveline Karşı Şikâyet ve İtiraz​

İcra takiplerinde alacaklılar birden fazla olabilir ve haczedilen malların satış bedeli, tüm alacaklıların alacağını karşılamaya yetmeyebilir. Böyle durumlarda, icra dairesi bir sıra cetveli düzenleyerek hangi alacaklının ne miktarda ve hangi sırada alacağını tahsil edeceğini belirler. Sıra cetveline itiraz ve şikâyet mekanizmaları, cetvelin doğru ve adil düzenlenmesini sağlar:
1. Sıra Cetveline İtiraz: Alacaklı, kendi alacağına ilişkin kısımda eksik tahsil öngörüldüğünü veya öncelik hakkının gözetilmediğini düşünüyorsa genel mahkemede sıra cetveline itiraz davası açabilir. Bu dava, cetvelin maddi yönden hatalı olup olmadığını inceler.
2. Sıra Cetveline Şikâyet: Eğer sıra cetveli hazırlanırken usule ilişkin bir hata (yanlış tebligat, eksik inceleme, harçların yanlış hesaplanması vb.) söz konusu ise icra mahkemesinde şikâyet yolu gündeme gelir.

Bu iki yol, sıra cetvelinin hem maddi hem de usuli yönden denetlenmesini temin etmektedir. Ancak uygulamada davanın veya şikâyetin hangi hususa dayandığı çok önemlidir; zira maddi uyuşmazlık durumunda şikâyet yerine sıra cetveline itiraz davası açmak gereklidir.

Üçüncü Kişilerin Korunması ve Yargısal İçtihat​

İcra hukuku uygulamasında, borçlu kadar üçüncü kişilerin de menfaatleri gözetilmelidir. Alacaklının borçlu aleyhine başlattığı takibin, üçüncü kişilerin malvarlığına veya haklarına müdahale etmesi söz konusu olabilir. Özellikle haciz sırasında borçluya ait olmayan malların haczedilmesi halinde, o malın gerçek sahibi sıfatıyla üçüncü kişi, “istihkak iddiası”nda bulunabilir. İstihkak davası, sırf şikâyet veya itirazdan farklı bir yoldur, ancak fiilen şikâyet benzeri bir denetim işlevi de görür. Çünkü icra dairesi tarafından yapılan haciz işlemine dair bir hatalı uygulama söz konusu ise, üçüncü kişi bu işlemle ilgili şikâyet hakkını kullanabilir veya istihkak yoluna gidebilir.

Yargıtay içtihatlarında, özellikle şikâyet ve itiraz sebeplerinin doğru tespit edilmesi gerektiğine vurgu yapılır. Mahkemeler, şikâyet ile itiraz kavramlarının karıştırılması halinde, tarafların usule ilişkin haklarını kaybedebileceklerini belirterek, taraflara gerekli ihtarların yapılmasını ve başvurunun doğru hukuki nitelendirilmesinin sağlanmasını önemser. Ayrıca yargısal kararlar, her somut olayda şikâyet ve itiraz sebeplerinin irdelenmesi, başvurunun yasal süresi içerisinde ve doğru merciiye yapılması gerektiğini daima vurgular.

Şikâyet ve İtiraz Sürelerinin Uygulamadaki Önemi​

İcra hukuku, daha geniş çerçevede bakıldığında kamu düzenini de yakından ilgilendirir. Bu nedenle, kanunda öngörülen süreler katıdır ve hak düşürücü niteliktedir. Bu süreler hem takip güvenliğini sağlar hem de alacaklı ve borçlu arasında menfaat dengesini kurar. Borçlu, kendisine bildirilen ödeme emrine karşı itiraz hakkını zamanında kullanmalıdır; aksi halde aleyhine gelişen takip sürecinde savunma imkânı büyük ölçüde kısıtlanır. Aynı şekilde şikâyet süresi de genellikle 7 gün olarak düzenlenir, ancak bazı hallerde bu süreler işlemeyebilir veya süreye bağlı kalınmaksızın şikâyet söz konusu olabilir.

Uygulamada en çok karşılaşılan sorunlardan biri, borçlunun itiraz süresini yanlış hesaplaması veya mazeretsiz şekilde geçirmesidir. Mazereti olmaksızın süresinde itiraz etmeyen borçlu, takip sürecinde pek çok savunma imkanını yitirebilir. Alacaklı ise takip talebinden itibaren prosedürü dikkatle takip etmek ve olası haksız itirazlara karşı itirazın kaldırılması veya iptali yollarına başvurmak zorundadır.

Şikâyet süresi bakımından da benzer bir titizlik gerekir. İcra dairesinin işlemini öğrenir öğrenmez ilgililerin 7 gün içinde şikâyet hakkını kullanmaları gerekir. Süresinde yapılmayan şikâyet, kural olarak “işlemi hukukileştirir” ve işlemdeki usulsüzlük, sonradan ileri sürülemeyecek hale gelir. Bu durum, icra müdürlüğü işlemlerinin bir an önce kesinleşmesini ve icra takibinin süratle ilerlemesini amaçlamaktadır.

Şikâyet ve İtirazın Hukuki Sonuçlarının Karşılaştırılması​

Şikâyet ve itiraz yollarının hukuki sonuçları, her bir mekanizmanın kendine özgü niteliğinden kaynaklanır:
1. Takip Üzerindeki Etkileri:
• Şikâyette icra mahkemesi, şikâyet konusu işlemi denetler ve işleme durdurma veya iptal kararı verebilir. Ancak bu, her durumda takibin tamamen durduğu anlamına gelmez. Kararın sonucuna göre işlem düzeltilerek veya iptal edilerek takibe devam edilebilir.
• İtiraz, ilamsız takipte doğrudan takibi durdurur. Alacaklının tekrar ilerleyebilmesi için itirazın kaldırılması ya da iptali gerekir.
2. Kararın Niteliği:
• Şikâyet sonucunda verilen karar, daha çok usuli ve idari niteliktedir; icra müdürünün işlemine “doğru” veya “yanlış” şeklinde bir değerlendirme yaparak, söz konusu işlemi iptal veya tadil eder. Bu karar, genellikle maddi hukuk uyuşmazlığını kesin olarak çözmez.
• İtiraz ise borçlunun savunması niteliğindedir ve esasa ilişkin iddiaları içerir. İtirazın bertaraf edilmesi, alacağın varlığını hukuk düzeninde daha kesin hale getirir. İtirazın iptali davasında verilen karar, maddi hukuka dair kesin hüküm sonuçları doğurur.
3. Zaman ve Masraf:
• Şikâyet incelemesi icra mahkemesinde genellikle daha hızlı sonuçlanır. Masraflar da diğer davalara nispeten daha düşüktür.
• İtirazın iptali davası, genel mahkemelerde görülebilir ve yargılama masrafları ile süresi daha fazla olabilir. İtirazın kaldırılması süreci de icra mahkemesinde hızlı sonuçlanabileceği gibi, delillerin niteliğine göre detaylı incelemeler gerektirebilir.
4. Tazminat ve Yaptırım:
• Şikâyet yoluna başvuran taraf haksız çıkarsa genellikle yargılama giderleriyle sorumlu tutulur. Fakat kanun, haksız şikâyet nedeniyle özel bir tazminat düzenlemesi öngörmemiştir.
• İtirazda haksız çıkan borçlu, alacaklının talebi üzerine icra inkâr tazminatına mahkûm olabilir. Bu da haksız itirazın sonuçlarını daha ağır hale getirir ve borçlu üzerinde caydırıcı etki yaratır.

İcra Mahkemesinin Görev Alanı​

Şikâyet ve itiraz başvurularının pek çoğu icra mahkemesi tarafından incelenir. İcra mahkemesi, İcra ve İflas Kanunu’nda öngörülen sınırlar içinde faaliyet gösteren ve icra takibinin usul aşamalarını denetleyen özel bir mahkemedir. İcra mahkemesinin görev alanı şunları kapsar:
1. Şikâyetler: İcra dairesi işlemlerine yönelik tüm şikâyetler kural olarak icra mahkemesinde çözümlenir.
2. İtirazın Kaldırılması: Alacaklının, borçlu itirazının kaldırılması talebini icra mahkemesi inceler.
3. İcra Takibine İlişkin Diğer Uyuşmazlıklar: Örneğin, geçici hukuki koruma tedbirleri, itirazın geçici kaldırılması gibi konular icra mahkemesinin görevine girer.

Buna karşın, alacağın esası hakkında genel yargılama yapılması gerektiğinde veya alacaklının itirazın iptali davası açması durumunda, genel mahkemelerin görevine gidilir. İcra mahkemesi, kural olarak alacaklının haklı olup olmadığına dair maddi hukuk incelemesi yapmaz; yalnızca sınırlı ölçüde delil incelemesiyle takibin devam edip etmeyeceğine karar verir.

İcra Hukukunda Etkin Koruma İlkesinin Önemi​

Hem şikâyet hem de itiraz mekanizmaları, icra hukukunda etkin koruma ilkesini somutlaştırır. Borçlu, takip prosedürünün sıklıkla hızlı ve tek taraflı işlediği bir ortamda, hak kaybına uğramamak için bu yolları kullanır. Alacaklı ise alacağını en kısa sürede ve hukuka uygun şekilde tahsil edebilmek için haksız itiraz veya şikâyetleri bertaraf edecek yollara sahiptir. Böylece yargılama süreci, borçlu ve alacaklı arasında makul bir denge kurmaya çalışır.

Etkin korumanın sağlanması, yalnızca yasada öngörülen hak arama yollarının bulunmasıyla değil, aynı zamanda bu yolların hızlı, erişilebilir ve öngörülebilir olmasıyla bağlantılıdır. İcra hukukunda, zaman faktörü son derece kritiktir. Çünkü alacağın tahsil edilmesi, çoğu zaman borçlunun malvarlığının güncel durumuna bağlıdır. Uzun süren yargılamalar, alacağın tahsil edilmesini zorlaştırabilir; borçlunun da aleyhine haksız bir takip uzadıkça mağduriyeti derinleşebilir. Bu sebeple şikâyet ve itiraz yolları, kısa sürelerle sınırlanmıştır; yargısal makamlar da genelde daha hızlı karar vermeye sevk edilir.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri​

Şikâyet ve itiraz müesseselerinin uygulanmasında, uygulamacıları ve tarafları zorlayan çeşitli sorunlar ortaya çıkabilir:
1. Yetki Konusu ve Yanlış Mercii: Taraflar, şikâyet veya itiraz dilekçelerini yanlış mahkemeye veya yanlış icra dairesine sunabilmektedir. Bu, süre kaybına yol açabilmekte ve hak düşürücü sürelerin kaçırılmasına sebep olabilmektedir.
2. Nitelendirme Hatası: Bir başvurunun şikâyet mi yoksa itiraz mı olduğunu taraflar net biçimde ortaya koymadığında, yargılama süreci uzar veya reddedilir. Oysa mahkeme, talebin niteliğini doğru değerlendirerek çözüme kavuşturmalıdır. Yargıtay, bu konuda esasa hizmet eden yaklaşımı benimsemektedir ve başvurunun içeriğine göre adlandırma yapabileceğini belirtmektedir.
3. Maddi Hukuk Uyuşmazlıklarının Şikâyet Kapsamına Dahil Edilmesi: Bazı durumlarda, taraflar alacağın esasına ilişkin itirazlarını şikâyet yoluyla ileri sürmeye çalışırlar. Bu durum, şikâyetin reddine yol açar ve tarafın hak arama süresini olumsuz etkiler. Çünkü usulü hatalar ile maddi hukuk ihtilafları farklı yollarla çözümlenmelidir.
4. Sürelerin Kaçırılması: İtiraz ve şikâyet süreleri kısa olduğu için, taraflar bu süreleri sıklıkla kaçırabilir. Uygulamada en çok rastlanan hata, tebligatın alındığı tarihin doğru hesaplanmamasıdır.
5. İcra Mahkemesi’nin Yükü: İcra mahkemelerinin iş yükü fazla olduğundan, incelemeler bazen gecikebilir ve hızlı koruma ilkesine gölge düşebilir. Bu konuda mahkemelerin ihtisaslaşması, yargılamanın hızını artırmak bakımından önemlidir.

Bu sorunların çözümüne ilişkin öneriler arasında şunlar gösterilebilir: Tarafların, hangi işlemlerin şikâyete hangi işlemlerin itiraza konu olduğunu iyi bilmesi; yargı görevlilerinin başvuruyu uygun şekilde nitelendirmesi; tebligat işlemlerinin elektronik ortama taşınarak daha şeffaf ve hızlı yapılması; icra mahkemelerinin ihtisaslaşmasının artırılması ve dijital dosya sistemlerinin etkin kullanılması. Tüm bu önlemler, şikâyet ve itiraz yollarının etkinliğini artırarak adil sonuçlara ulaşmayı kolaylaştırır.

Hukuki Uyuşmazlıkların Etkili ve Süratli Çözümü​

İcra hukukunun temel amaçlarından biri, alacaklı ve borçlu arasındaki uyuşmazlığı hızlı ve etkili bir şekilde çözüme kavuşturmaktır. Şikâyet ve itiraz gibi yolların varlığı, taraflara yargısal denetim imkânı sunarken, aynı zamanda kötü niyetli veya yersiz başvuruların da önüne geçmeyi hedefler. İcra müdürlüğü işlemlerinde usule aykırılık olması, tarafların güvenini sarsabileceğinden, şikâyet mekanizması bu konuda önemli bir güvencedir.

Öte yandan borcun esasına ilişkin uyuşmazlıklar, itiraz müessesesi yoluyla gündeme getirilir. Borçlu, haksız yere takip edilmekten itiraz sayesinde korunur; alacaklı da itirazın kaldırılması veya iptali davasıyla alacağının gerçekliğini ispat edebilirse takibe devam etme hakkını geri kazanır. Bu şekilde taraflar arasındaki uyuşmazlık, hukuk devleti ilkesine uygun olarak yargı organlarının gözetiminde çözümlenir.

Değerlendirme​

İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenen şikâyet ve itiraz yolları, borç-alacak ilişkilerinin cebri takiple sonuçlandırılması sürecinde büyük önem taşır. İcra müdürlüğünün veya iflas dairesinin kanuna aykırı işlemlerini kısa sürede giderebilmek için şikâyet mekanizması oldukça etkilidir. Bu sayede, usul hatalarından veya yetki aşımından kaynaklanan haksızlıklar süratle düzeltilir. İtiraz yolu ise ilamsız takiplerde borçluya tanınan önemli bir savunma hakkıdır. Takibin durmasını sağlayarak, alacağın gerçekliği mahkeme huzurunda tartışılır ve bu sırada borçlunun da kendisini savunma imkânı doğar.

Şikâyet ve itiraz süreçlerinin doğru kullanılmaması, hak kayıplarıyla sonuçlanabilir. Bu nedenle, icra hukuku uygulayıcılarının ve tarafların bu iki kavramı iyi bilmesi gerekir. Özellikle itiraz süresinin kaçırılması, borçlunun geri dönülemez zararlara uğramasına yol açabilir. Şikâyette ise 7 günlük sürenin geçmesi, usulsüz icra işlemlerinin kesinleşmesine neden olabilir.

İcra mahkemesinin karışık ve hızlı işleyen icra süreçlerinde uzmanlaşmış olması, adil ve hızlı karar vermesini mümkün kılar. Bunun yanı sıra, genel mahkemelerde görülen itirazın iptali davalarında da alacaklı, alacağının varlığını kanıtlamakla yükümlüdür. Böylece tarafların hakları dengelenir; bir yandan borçlunun “gerçekten borçlu olmadığı” bir icra takibi sonucunda mağduriyet yaşamasının önüne geçilir, öte yandan alacaklının alacağı da haksız itirazlar yüzünden sürüncemede kalmaz.

İcra takibinin gereksiz uzamasını önlemek için kanun koyucu, itiraz ve şikâyet sebeplerini belirli sürelerle sınırlandırmıştır. Ayrıca bu iki yola başvuran tarafların, başvurularının doğru ve hukuka uygun temellendirmesini yapması beklenir. İtiraz ve şikâyet konuları arasındaki çizgi net biçimde çekilmiştir. Uygulamada, sıra cetveline karşı açılacak davaların türü ve alacaklının başvurabileceği kanun yolları, icra sürecinin karmaşıklığını artıran başka bir unsur olarak öne çıkar. Bu noktada, içtihatların ve doktrindeki görüşlerin takibi büyük önem taşır.

İcra hukukunda şikâyet ve itiraz mekanizmalarının işlevselliği, sadece tarafların haklarının korunmasına değil, aynı zamanda yargı yükünün dengeli dağıtılmasına da katkı sunar. İcra mahkemeleri, spesifik ve sınırlı yetkileriyle hızlandırılmış bir yargılama modeline sahiptir. Buna karşın borcun esasıyla ilgili uyuşmazlıklar, genel mahkemelerin kapsamlı yargı denetimi alanına girer. Böylelikle hem usule ilişkin aykırılıklar hızlıca giderilir hem de maddi hukuk ihtilafları daha detaylı bir incelemeye tabi tutulur.

Tüm bu açıklamalar, icra hukukunda şikâyet ve itiraz müesseselerinin, hak arama özgürlüğünün etkin kullanımını sağlaması ve tarafların menfaatlerini koruması bakımından vazgeçilmez enstrümanlar olduğunu göstermektedir. Bu yolların doğru ve zamanında kullanımı, icra sürecinde yaşanabilecek hukuka aykırılıkları en aza indirger. İcra hukukunun temel ilkelerinden olan çabukluk ve etkinlik, ancak bu mekanizmaların düzgün işlemesiyle mümkün hale gelir. Dolayısıyla gerek borçluların gerek alacaklıların, hangi durumda şikâyet hangi durumda itiraz yoluna gitmeleri gerektiğini hukuki danışmanlık eşliğinde doğru şekilde belirlemeleri gerekir. Aksi halde, hak kayıplarına ve gereksiz uzun süren icra süreçlerine yol açılabilir.

Böylece, İcra ve İflas Hukuku çerçevesinde şikâyet ve itiraz kurumları, basit görünen ancak ayrıntılı düzenlemelere ve önemli sonuçlara sahip olan iki temel yoldur. İcra sisteminin hızlı ve taraflar açısından adil şekilde işlemesi, büyük ölçüde bu mekanizmaların doğru uygulanmasına bağlıdır.