Mirasın Reddi ve Taksimi

Mirasın Reddi Kavramı​

Mirasın reddi, mirasbırakanın ölümünün ardından mirasçılara geçen malvarlığı değerlerinin kabul edilmemesi anlamına gelir. Türk hukuku bakımından temel düzenleme, Türk Medeni Kanunu’nda yer alan hükümlerle belirlenir ve mirasçılara belli koşullarda mirası reddetme imkânı tanınır. Bu imkânın kullanılmasında, kişinin mirasçı sıfatının doğrudan veya dolaylı etkilerini üstlenmek istememesi, borçlardan sorumluluk gibi olumsuz sonuçlardan kaçınma talebi ya da kişisel ve ailevi nedenler önemli rol oynar. Hukuki olarak mirasçılık, mirasbırakanın ölümü anında kendiliğinden doğar ve kan hısımlığı, evlilik, evlat edinme veya vasiyetname gibi yollarla kazanılabilir. Ancak bu konum, mirasçı için zorunlu olarak kabul edilmesi gereken bir statü değildir; mirasçı, hukuka uygun çerçevede hareket ederek miras payından vazgeçme veya mirası reddetme hakkına sahiptir.

Mirasın reddi kurumunun ortaya çıkış nedenleri arasında, mirasçının mirasbırakanın borçlarını üstlenmek istememesi en belirgin sebeplerden biridir. Zira Türk Medeni Kanunu uyarınca mirasçılar, mirasbırakanın borçlarından şahsi malvarlıklarıyla da sorumlu hale gelebilirler. Bu, mirasçının menfaat dengesini sarsabileceği gibi, kişiyi mirasbırakanın borçlarını ödemekle yükümlü hale getirir. Mirası reddeden mirasçı, mirasbırakanla olan hukuki bağını bu anlamda keser ve borçların sorumluluğunu üstlenmekten kurtulur. Bu durum, özellikle borca batık bir miras söz konusu olduğunda, mirasçıya önemli bir koruma sağlar. Bunun yanı sıra, mirasçının mirasbırakanla arasındaki kişisel veya ailevi sorunlar, bazen mirası kabul etmeme isteği doğurabilir. Bu isteğin hukuki yoldan gerçekleştirilmesi ancak usulüne uygun bir reddi beyanıyla mümkün olur.

Mirasın reddi, Türk Medeni Kanunu’nda farklı şekillerde düzenlenmiştir. Gerçek reddin yanı sıra kanun, “hükmi ret” adı altında yasal karineye dayalı bir ret imkânını da öngörür. Her iki ret türünün de uygulanma şartları, hukuki sonuçları ve mirasçılar bakımından ortaya çıkardığı sorumluluk farklılıkları bulunur. Gerçek ret, mirasın reddi beyanıyla somut şekilde ortaya çıkan bir irade işlemidir. Hükmi ret ise mirasbırakanın borca batık olması halinde, kanunun karine olarak öngördüğü bir reddetmiş sayılma halidir. Her iki durumda da mirasçı, mirastan kaynaklanan borçları üstlenmek istemediğinde veya mirasbırakanın malvarlığı değerlerini devralmaktan kaçınmak istediğinde ret yoluna başvurabilir.

Mirasın reddi beyanı, mirasçının bağlı olduğu sulh hukuk mahkemesine yapılır. Kanun, ret hakkının kullanılması için kanuni bir süre öngörür. Bu süre, mirasçının mirasçı olduğunu öğrendiği veya öğrenebilecek durumda olduğu andan itibaren başlar. Kanun, genellikle üç aylık bir süre belirler. Mirasçı bu süre içinde mirası reddetmediği takdirde, kanun gereği mirası kabul etmiş sayılır. Burada, kanundan veya yargı içtihatlarından kaynaklanan istisnai durumlar bulunmakla birlikte, temel kural bu şekilde işler. Mirasçının mirası geçerli şekilde reddetmesi için gerekli şekil şartlarına, süreye ve maddi koşullara dikkat etmesi gerekir. Aksi takdirde ret beyanı geçersiz kalacak veya mirasçı reddetme hakkını kaybedecektir.

Mirasın reddi kurumu, mirasçıların irade serbestisi kapsamında değerlendirilir. Ancak bu serbesti sınırsız değildir; özellikle yasal sürenin kaçırılması, ret hakkının kötü niyetli ya da saklı pay kurallarını ihlal edici biçimde kullanılması, medeni hukuk ilkeleri çerçevesinde sınırlamalara tabidir. Ret beyanı verilirken yanıltıcı ya da gerçek dışı beyanda bulunulması da hukukun genel hükümleri çerçevesinde sorumluluk doğurabilir. Ayrıca, mirasın reddinin geri alınması kural olarak mümkün değildir. Yapılan ret beyanı ancak hataya, hileye veya ikraha dayalı olarak düzenlenmişse ve bu durum ispatlanabilirse iptal edilebilir.

Mirasın reddinin sonuçları, reddeden mirasçı yönünden mirasçılık sıfatının geriye etkili olarak hiç doğmamış sayılması şeklinde tezahür eder. Yani reddi yapan mirasçı, baştan itibaren mirasçı olmamış gibi kabul edilir. Dolayısıyla o kişi, mirasbırakanın terekesindeki hak ve yükümlülüklerden uzaklaşır. Ayrıca reddi yapan mirasçının altsoyu, diğer yasal mirasçılar ya da vasiyetnameyle atanan mirasçılar, redden doğan boşluğu dolduracak yeni mirasçılar olarak devreye girer. Eğer bütün mirasçılar mirası reddederse, bu durumda kanun gereği miras resmen tasfiye edilir ve artan bir değer kalırsa Devlet’e geçer.

Mirasın Gerçek Reddi​

Türk Medeni Kanunu’nun 609 ve devamı maddelerine göre mirasın gerçek reddi, mirasçının açık irade beyanına bağlıdır. Reddin geçerliliği için süresi içinde yapılması ve mahkeme huzurunda gerçekleşmesi gerekir. Gerçek reddin esası, mirasçının fiilî ve doğrudan bir beyanla mirası kabul etmediğini ifade etmesidir. Bu beyan, yazılı veya sözlü olarak sulh hukuk mahkemesi nezdinde yapılabilir. Ancak genellikle yazılı şekilde düzenlenmesi tercih edilir, çünkü hukuki belirlilik ve ispat kolaylığı sağlanır.

Gerçek reddin temel şartlarından biri, mirasçının ret hakkına sahip olmasıdır. Yasal mirasçılar, atanmış mirasçılar veya vasiyet alacaklıları, kural olarak mirasla ilgili birtakım haklara sahip olmakla birlikte, reddi beyanında bulunacak kişilerin öncelikle mirasçı sıfatını haiz olmaları gerekir. Dolayısıyla, ret beyanı sunan kişinin murisin ölüm anında veya sonrasında yasal mirasçı olarak kabul edilip edilmediği önemlidir. Eğer kişi gerçekte mirasçı değilse, yaptığı ret beyanının bir hukuki sonuç doğurması beklenemez.

Gerçek reddin kanuni süresi, miras bırakanın ölümünü veya mirasçı olduğunu öğrenebilecek durumda olmasını izleyen üç ay olarak belirlenmiştir. Bu üç aylık süre, kanunda öngörülen istisnalar dışında uzatılamaz. Sürenin başlangıcı konusunda yargı uygulamasında bazen tereddütler doğar. Örneğin, mirasçının mirasbırakanın ölümünü geç öğrendiği durumlarda ya da mirasçının gaiplik kararıyla mirasçı durumuna gelmesi halinde sürenin ne zaman işlemeye başlayacağı gibi hususlar tartışma yaratabilir. Ancak temel prensip, mirasçı olunduğunun öğrenildiği veya öğrenilebilecek hale gelindiği tarihtir. Bu konuda mahkemeler, her somut olaya göre bir değerlendirme yapar.

Gerçek ret beyanının şekli, yazılı veya sözlü olabilir. Sulh hukuk mahkemesi, sözlü beyanı tutanağa geçirir. Yazılı beyan da mahkemeye sunulabilir. Mahkemece ret beyanı resmi sicile kaydedilir. Mirasçının ret beyanını yaparken yanıltıcı bildirimde bulunmaması veya irade sakatlığı hallerinin bulunmaması önemlidir. Aksi halde, ret beyanı geçersiz olabilir ya da iptale tâbi olabilir. Bu nedenle, reddin hukuki niteliği ve sonuçları konusunda mirasçının tam bilgi ve bilinç sahibi olması beklenir. Kanun, mirasçının hata, hile veya ikrah yoluyla reddetmesi veya reddetmekten kaçınması hallerinde de özel hükümlere yer verir.

Gerçek reddin yapıldığı andan itibaren, reddi yapan mirasçı mirasçılık sıfatından çıkar ve terekedeki hak ve yükümlülüklere katılamaz. Bu mirasçı, miras payı üzerinde hiçbir tasarruf hakkına sahip olamaz. Ayrıca terekenin borçlarından da sorumlu olmaz. Terekenin alacaklıları, artık reddi yapan mirasçının şahsi malvarlığına başvuramaz. Ancak reddi yapan mirasçı, daha önce mirasbırakanın borçlarına ilişkin bir işlemde kişisel olarak sorumluluk üstlenmişse, ret bu sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Yani, üçüncü kişilerle yapılan sözleşmelerden veya kefalet gibi kişisel taahhütlerden doğan sorumluluklar, reddin etkisiyle sona ermeyecektir.

Mirasın Hükmi Reddi​

Mirasbırakanın ölümünde terekenin borca batık olması, mirasın hükmen reddi sonucunu doğurabilir. Türk Medeni Kanunu’nun 605. maddesi çerçevesinde düzenlenen bu kurum, mirasçıyı pratikte resmî olarak ret beyanında bulunma yükünden kurtarmayı amaçlar. Borca batık miras, terekenin borçlarının alacaklarına ağır basması anlamına gelir. Kanunda açıkça belirtildiği üzere, mirasbırakanın ölümü anında iflas halinde bulunduğu veya borca batık olduğu tespit edilirse yasal mirasçılar, herhangi bir beyana gerek kalmaksızın mirası reddetmiş sayılırlar.

Hükmi ret, bir kanun karinesidir ve kendi kendine doğrudan hüküm ifade eder. Yani mirasçının ayrıca ret beyanında bulunması gerekmez. Böylece, borca batık mirasın külfetini mirasçının üstlenmesi engellenmek istenir. Bununla birlikte, mirasçılar hükmi reddin söz konusu olduğu hallerde dahi mirası kabul edebilirler. Bu, istisnai bir durumdur ve kabul beyanının açıkça yapılması gerekir. Yani hükmen reddedilmiş bir miras, mirasçı tarafından bilinçli bir şekilde kabul ediliyorsa artık kabul beyanının ortaya konulmasıyla hükmi ret ortadan kalkar ve mirasçı borçlardan sorumlu hale gelir.

Hükmi reddin uygulanması için aranan temel koşul, terekenin borca batık olmasıdır. Terekenin borca batıklığı, tespit edilmesi gereken objektif bir durumdur. Genellikle alacak-borç hesaplaması ile murisin malvarlığının toplam değerinin, borç toplamından az olup olmadığı incelenir. Her somut olayda mirasın borca batık olduğunun tespiti kolay olmayabilir. Bazen mirasbırakanın malvarlığı karmaşık olabilir veya ölüm öncesinde yapılan tasarrufların hukuka aykırı olup olmadığı tartışılabilir. Hükmi reddin en önemli sonucu, mirasçının terekenin borçlarından sorumluluk yüklenmemesidir. Miras bırakanın borçları, terekeden karşılanamıyorsa resmî tasfiye yolu gündeme gelebilir. Resmî tasfiye sonunda alacaklılar tam olarak tahsil imkânı bulamazsa alacakların bir kısmı veya tamamı ödenemeden kalabilir.

Borca batık olduğuna kanaat getirilmiş bir mirasta, mirasçıların kendi inisiyatifleriyle hükmen reddi bertaraf etmeleri teorik olarak mümkündür, fakat uygulamada seyrek görülür. Çünkü ekonomik bakımdan zararlı bir mirası isteyerek kabul etmenin rasyonel bir temeli nadiren ortaya çıkar. Ancak mirasın borca batık görünmesine rağmen terekedeki bazı varlıkların gerçek değerlerinin düşük tahmin edildiği, saklı değerlerin sonradan ortaya çıkabileceği veya mirasbırakanın ölmünden sonra beklenmedik bir alacağın tahsil edilebilir hale gelmesi gibi olağanüstü durumlar söz konusu olabilir. Mirasçı, bu gibi istisnai durumlarda mirası kabul ederek terekedeki potansiyel değeri değerlendirmek isteyebilir.

Reddin Sonuçları​

Mirasın reddi, reddeden mirasçıyı baştan itibaren mirasçı olmamış gibi bir konuma getirir. Böylelikle reddi yapan kişi, terekenin alacaklılarına karşı da sorumluluktan kurtulur. Mirasbırakanın ölüm tarihinden itibaren reddin ileriye ve geriye dönük sonuçları incelendiğinde, reddin etkisinin mirasçılık sıfatını tamamen ortadan kaldırması oldukça önemli bir hukuki durumdur. Reddi yapan kişi, terekeye dâhil haklara ilişkin herhangi bir talepte bulunamayacağı gibi, terekenin yükümlülüklerinden de sorumlu tutulamaz.

Mirasın reddinin en belirgin sonucu, paylaşımda reddi yapan mirasçının payının düşmesi ve diğer mirasçıların bu payı kendi aralarında paylaşabilmesidir. Miras payının nasıl dağılacağı, kalan mirasçıların derecesi ve pay oranlarıyla ilgilidir. Eğer reddi yapan mirasçının altsoyu varsa ve o altsoy kanunen mirasçı sıfatını kazanıyorsa, ret edilen pay altsoya geçer. Eğer reddi yapan mirasçının altsoyu yoksa veya ret hakkını onlar da kullanırsa pay, daha uzak hısımlara veya Devlet’e geçebilir. Tüm mirasçılar mirası reddederse tereke, sulh hukuk mahkemesi tarafından resmen tasfiye edilir. Tasfiye sonucunda artan bir değer varsa, bu değer Devlet’e intikal eder.

Reddin sonuçları arasında, tereke borçlarının ödenmesinden kaçınma hakkının doğması da önemlidir. Kanunda, reddin etkisiyle mirasçıların şahsi malvarlıklarıyla sorumlu tutulamayacaklarına dair açık hükümler vardır. Ancak reddi yapan mirasçının, mirasbırakanın borçlarını şahsen üstlendiği özel bir durum söz konusuysa bu borçlardan yine de sorumluluk doğabilir. Örneğin kefalet sözleşmeleri, şahsi taahhütler veya teminat mektupları yoluyla üstlenilen borçlar, reddin kapsamı dışında kalır.

Mirasın reddi, mirasçının gerçek iradesine dayanması gereken bir haktır. Hata, hile veya ikrah gibi durumlar söz konusu olduğunda, mirasçı ret beyanının iptali için hukuk davası açabilir. İptal kararı verilirse, ret beyanı geçmişe etkili olarak ortadan kalkar ve mirasçı sıfatı geri dönebilir. Bu durum, terekede gerçekleşen tasarrufların yeniden değerlendirilmesi, yapılan ödemelerin iadesi gibi çeşitli hukuki karmaşıklıklar yaratır. Dolayısıyla reddin yapılması, uygulanması ve bu süreçte herhangi bir hukuki sakatlık olup olmadığı titizlikle incelenir.

Mirasın Taksimi​

Mirasın taksimi, terekenin mirasçılar arasında paylaşılması sürecini ifade eder. Bu süreç, mirasbırakanın ölümünden sonra ortaya çıkan en önemli konulardan biridir. Terekenin aktif ve pasif unsurları, mirasçılar tarafından veya yargısal makamlar nezdinde belirli ilkeler doğrultusunda paylaştırılır. Taksim sürecinde temel kural, mirasçıların aralarında anlaşarak paylaşımı gerçekleştirmeleridir. Eğer mirasbırakan sağlığında miras taksimi hakkında bir düzenleme yapmışsa, bu düzenlemeye de uygun davranılabilir. Fakat böyle bir düzenleme yoksa veya yetersizse, yasal miras paylaşımı kuralları devreye girer.

Taksimin amacı, tereke bütünlüğü içinde yer alan malvarlığı değerlerinin, mirasçıların pay oranlarına göre paylaştırılmasıdır. Tereke, taşınmazlardan, taşınır mallardan, nakdi varlıklardan ve borçlardan oluşabilir. Paylaştırma sırasında, her mirasçı kural olarak eline düşen malvarlığıyla orantılı olarak borçlardan da sorumlu olabilir. Paylaşım ilkesinin nasıl yapılacağı, mirasçıların tercihine, terekenin yapısına ve somut olaydaki hukuki koşullara bağlıdır. Mirasçılar, taksimi kendi aralarında uzlaşarak düzenleyebilir veya sulh hukuk mahkemesine başvurarak paylaşımın resmen gerçekleştirilmesini talep edebilir. Mahkeme, genellikle uzlaşmazlık bulunan durumlarda, bilirkişi incelemesine başvurur ve terekenin değeri tespit edildikten sonra hakkaniyetli bir paylaştırma yapılmaya çalışılır.

Mirasçılar, taşınmazları aynen taksim etmeyi, yani her mirasçıya belirli bir taşınmazı özgülemeyi tercih edebilirler. Mirasçılar, taşınmaz üzerindeki hak sahipliğini paylaştırarak elbirliği veya paylı mülkiyet şeklinde de yol alabilirler. Benzer şekilde taşınırlar veya nakdi varlıklar, mirasçıların anlaşmasına göre bölünebilir ya da satılarak paranın bölüşülmesi sağlanabilir. Taksim sonucunda herkesin payına düşen malvarlığı kalemi belirlenmiş olur. Buna karşın terekenin bölünmesi her zaman sorunsuz ve adil olmayabilir. Bazı hallerde mirasçılar arasında ihtilaflar doğar. Bu ihtilaflar, taşınmazın bölünemezliği, menkulün değerinin tespiti, kullanım hakkının kime ait olacağı gibi konulardan kaynaklanabilir.

Mirasın taksimi, yalnızca hakların ve malların paylaştırılmasıyla sınırlı kalmaz; aynı zamanda saklı pay, tenkis ve diğer miras hukuku kurumlarının da gözetilmesini gerektirir. Saklı pay sahibi mirasçılar, mirasbırakanın sağlığında yaptığı bağış veya vasiyetlerle kendilerine tanınan kanuni payın ihlal edildiğini düşünürlerse tenkis davası açabilirler. Bu davalar genellikle taksim sürecini uzatır ve karmaşık hale getirir. Dolayısıyla, mirasın taksimi aşamasında, terekeye ilişkin her türlü hukuki ilişkinin göz önüne alınması, saklı pay sahibi mirasçıların haklarının korunduğunun tespiti gerekir.

Taksim Sözleşmesi​

Mirasçılar, paylaşımı kendi aralarında bir sözleşme yaparak düzenleyebilirler. Bu sözleşme, miras taksim sözleşmesi olarak adlandırılır ve mirasçıların tamamının rızasıyla yapılır. Miras taksim sözleşmesinin geçerli olabilmesi için, bütün yasal mirasçıların veya atanmış mirasçıların (varsa) sözleşmeye katılması gerekir. Eğer sözleşmeye katılması gereken mirasçılardan biri katılmazsa, sözleşme geçerli olmaz veya sadece katılanlar arasında kısmi geçerlilik doğurabilir. Fakat genel kural, terekenin bütününde taksim yapılacaksa tüm mirasçıların rızası gerektiğidir.

Miras taksim sözleşmesi, genellikle yazılı şekilde düzenlenir. Taraflar, sözleşmede her mirasçının payına hangi malvarlığı değerinin düştüğünü açık şekilde belirtirler. Kimi durumlarda, taşınmazların paylaştırılması tapu siciline tescil gerektirebilir. Taşınmazların mirasçılar arasında bölünmesi, tapuya şerh verilmesi ve tescil işlemlerinin yapılmasıyla sonuçlanır. Taşınır mallar bakımından ise devir ve teslim gibi hukuki işlemler gerçekleştirilir. Banka hesapları, hisse senetleri veya diğer menkul değerler, nominal değerler üzerinden paylaştırılır veya nakde çevrilerek bölüşülür. Sözleşmede, mirasın pasifleri (borçlar) konusunda da düzenlemeler yapılır. Örneğin, hangi borcun hangi mirasçı tarafından nasıl üstlenileceği, borçların nasıl ödeneceği gibi hususlar belirlenir.

Miras taksim sözleşmesinin niteliği, irade serbestisi ilkesiyle yakından bağlantılıdır. Mirasçılar, yasal paylarındaki orana uymak zorunda değillerdir; aralarında anlaşarak bu oranları değiştirebilir, bazı mirasçıya daha fazla bazı mirasçıya daha az pay verebilirler. Ancak bu tür düzenlemeler saklı pay sahibi mirasçıların tenkis davası açma haklarını ortadan kaldırmaz. Mirasçılar, sözleşmeyle saklı payları ihlal edecek biçimde bir paylaşım yapmışlarsa, saklı pay sahibi mirasçı dava açarak ihlalin giderilmesini isteyebilir. Dolayısıyla, tarafların rızası söz konusu olsa da saklı pay kuralları emredici nitelik taşıyabilir. Taksim sözleşmesinin düzenlenmesi sırasında, taraflar arasında doğabilecek hukuki anlaşmazlıkların doğrudan veya dolaylı olarak mahkemeye taşınması mümkündür.

Taksim sözleşmesinde taraflar, paylaşımın yanı sıra ferağ, takas veya ödeme gibi edimleri de kararlaştırabilirler. Örneğin bir mirasçı, diğer mirasçıya ait payı satın alabilir veya bu payı devralmak için belli bir bedel ödeyebilir. Bu durumda taksim, aynı zamanda bir satış veya devir sözleşmesini de içerir. Böyle karma sözleşmelerde, hem miras hukuku hem de borçlar hukuku prensipleri bir arada uygulanır. Sözleşmenin ifası sırasında ortaya çıkan uyuşmazlıklar, genel mahkemelerde veya sulh hukuk mahkemesi nezdinde incelenir.

Taksim Usulü​

Mirasın taksimi, öncelikle mirasçılar arasında uzlaşı yoluyla gerçekleştirilir. Mirasçılar anlaşırsa bir taksim sözleşmesi düzenlerler ve herkes payına düşen malvarlığı değerini teslim alır. Ancak uyuşmazlık yaşanması halinde mahkemeye başvurulur. Mahkemenin görevi, terekenin özelliklerini, mirasçıların pay oranlarını ve terekenin gerçek değerini ortaya koyarak adil bir paylaşım yapmaktır. Bu süreçte çoğu zaman bilirkişi incelemesi istenir, terekeye ait taşınmazlar ya da değerli taşınırlar incelenir, değerleme raporları hazırlanır. Mahkeme, paylaştırma yaparken herkesin yasal payını korumaya çalışır.

Mahkeme önündeki taksim sürecinde, taşınmazların fiilen bölünmesi mümkün veya ekonomik açıdan mantıklı değilse satış yoluna gidilebilir. Elde edilen satış bedeli, mirasçılar arasında pay oranlarına göre bölüştürülür. Mahkemece paylaşım sırasında, özellikle de taşınmazlar için aynen taksim veya satış seçenekleri tartışılır. Aynen taksim, mümkün ve kârlı bir yolsa öncelikle tercih edilir. Fakat taşınmazın bölünmesi mümkün değilse veya bölünme değeri ciddi şekilde düşürecekse, o zaman mahkeme satış kararı verir. Satışın açık artırmayla yapılması, mirasçılardan birinin alım önceliği gibi hususlar gündeme gelebilir.

Taksim usulünde, mirasçıların birbirine karşı talep edebileceği birtakım hak ve alacaklar da olabilir. Mirasçılardan biri, terekeye ait taşınmazı uzun süre tek başına kullanmış ve kira geliri elde etmişse, diğer mirasçıların paylaşımda bu gelirden pay istemeleri mümkündür. Yine, mirasçılardan biri terekeye ait bir borcu şahsi malvarlığından ödemişse, diğer mirasçılardan payları oranında katkıda bulunmalarını isteyebilir. Bütün bu hususlar, taksim davası sürecinde ayrıntılı biçimde değerlendirilir. Mahkeme, hak ve menfaat dengesi gözeterek karar verir.

Mirasın taksimine ilişkin anlaşmazlıklar, sadece malvarlığının paylaşımıyla sınırlı kalmayabilir. Mirasçılar arasında sözlü veya yazılı vasiyetler, terekeye dâhil olmayan malların akıbeti, tapudaki kayıtların yanlışlığı, üçüncü kişilerin terekeye yönelik iddiaları gibi konular da dava sürecine dâhil olabilir. Taksim davası genellikle uzun ve karmaşık bir süreç olduğundan, mirasçıların barışçıl bir çözüm geliştirmesi hem daha hızlı hem de masrafsız olur. Bununla birlikte, anlaşma sağlanamadığı takdirde sulh hukuk mahkemesine başvurmak en nihai yoldur.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar​

Mirasın reddi ve taksimi sürecinde uygulamada pek çok sorun ortaya çıkar. Mirasçılardan biri, reddi düşünen ancak süreyi kaçıran bir kişi olabilir. Bu durumda, mirasçının mirası kabul etmiş sayılması gündeme gelir ve kişinin daha sonra mirası reddetmesi olanaksız hale gelir. Böyle bir durumda, eğer tereke borca batık ise mirasçı büyük bir yük altına girebilir. Keza mirasçının ret beyanını geçerli şekilde sunup sunmadığı, mahkemede sıklıkla tartışmaya konu olur. Yazılı beyanın şekil eksiklikleri, sözlü beyanın kayda geçirilip geçirilmediği, mahkemenin ret beyanını tutanağa doğru yansıtıp yansıtmadığı gibi konular, ret işleminin geçerliliğini etkileyen faktörlerdir.

Öte yandan taksim aşamasında, terekeye ilişkin malvarlığının tespiti güç olabilir. Mirasbırakanın yurt içinde veya yurt dışında malvarlığı bulunması, bankalarda hesapları veya farklı şehirlerde tapuları olması, uygulamada tarama ve araştırma gerektirir. Eğer mirasçılar bu konuda yeterince şeffaf değilse veya kayıt dışı bir malvarlığı söz konusuysa, mirasın tam ve doğru tespiti zorlaşır. Diğer yandan, mirasbırakanın ölümden kısa süre önce yaptığı mal kaçırma niteliğindeki tasarruflar, miras paylaşımında büyük uyuşmazlıklara yol açabilir. Bu durumda mirasçılar, bu tasarrufların iptali veya tenkisi için dava açarak paylarının korunmasını isterler.

Mirasın reddiyle ilgili bir başka sıkıntı, hükmi ret hallerinin doğru değerlendirilememesidir. Borca batık görünen bir terekede bazı alacakların sonradan ödenebilir hale gelmesi, mirasçıların hükmi reddi bilmeden veya dikkate almadan hareket etmesi gibi durumlar, uygulamada karmaşa yaratır. Mirasçı, hükmi reddin doğduğunu bilmediği için tereke tasarrufunda bulunmaya kalktığında, bu tasarruf hükümsüz sayılabilir. Zira hükmen reddetmiş sayılan kişi, başlangıçtan itibaren mirasçı konumunda değildir.

Taksim sürecinde karşılaşılan sorunlardan biri de mirasçıların hepsinin bir araya gelememesidir. Bazı mirasçılar yurt dışında veya başka şehirlerde yaşadığından, paylaşıma fiilen katılmaları uzun zaman alır. Bazıları, maddi olanaksızlıklar veya hukuki bilgisizlik nedeniyle hak talebinde bulunmakta gecikir. Ayrıca mirasçılar arasında ailevi husumetlerin varlığı, taksim anlaşmasını imkânsız hâle getirebilir. Bütün bunlar, uzun süren mahkeme süreçlerini beraberinde getirir. Mahkeme, terekedeki malvarlığının değeri düşmesin diye önleyici tedbirler alabilir. Örneğin taşınmazlar satılmasın, kiraya verilmesin diye ihtiyati tedbir kararı çıkartabilir. Bu tedbirler, paylaşımla ilgili haksız işlemleri önlese de süreci uzatır ve maliyetleri artırır.

Hukuki Çözüm Yolları ve Değerlendirmeler​

Mirasın reddi ve taksimi bakımından ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü, çoğunlukla sulh hukuk mahkemesinde görülen davalarla sağlanır. Mirasçılar, ret beyanlarıyla ilgili tereddütleri, taksim anlaşmazlıklarını, terekeye dair alacak-borç uyuşmazlıklarını bu mahkemeler önünde ileri sürerler. Uzun ve maliyetli bir dava süreci yaşanmaması için, tarafların mümkün olduğunca barışçıl bir yolla uzlaşmaya gitmeleri önerilir. Mirasçıların birlikte hareket ederek terekeyi doğru şekilde belirlemesi, borçları ve alacakları şeffaf bir biçimde incelemesi, malvarlığını gerçek değerleriyle paylaştırması hem zaman kazandırır hem de hukuki masrafları azaltır.

Mirasçılar, ret hakkını kullanmadan önce mutlaka terekenin borç ve alacak durumunu analiz etmelidir. Bu analizin yapılması için yeterli süre verilmiştir; üç aylık kanuni sürede avukat veya uzman danışman yardımı alınarak terekenin durumu netleştirilebilir. Eğer tereke borca batık görünüyorsa gerçek ret veya hükmi ret seçenekleri dikkate alınmalıdır. Ancak terekenin borca batık olup olmadığı konusunda kararsız kalınan hallerde temkinli davranmak gerekir. Gerekiyorsa sürenin uzaması için mahkemeye başvurarak ek süre talep edilebilir. Ancak kanun, bu ek süre tanınmasını istisnaî hallerde öngörmüştür. Bu yüzden mirasçıların gereken araştırmayı zamanında yapması büyük önem taşır.

Taksim aşamasında da tarafların anlaşmaya varması, süreci oldukça kolaylaştırır. Aile içi iletişim sağlıklı bir şekilde kurulabiliyorsa, herkesin payını belirleyip tapu ve benzeri kayıtlara yansıtarak süreci kısa sürede tamamlamak mümkündür. Anlaşmazlık durumunda dava yoluna gidildiğinde, paylaşımın kesinleşmesi bazen yıllar alabilir. Bu süreçte terekenin yönetimi ve tasarrufu güçleşir. Mallar değerlendirilemediği için ekonomik kayıplar yaşanabilir. Özellikle tarım arazileri veya kiraya verilebilecek taşınmazlar, uzun süre işletilemediği için gelir kaybı oluşabilir. Dolayısıyla mirasçılar, ekonomik rasyonaliteyi de gözeterek uzlaşmaya öncelik vermelidir.

Dava aşamasında mahkeme, bilirkişi raporlarıyla taşınmaz değerlerini tespit eder ve yasal paylara göre paylaşım yapmaya çalışır. Eğer mirasçıların isteği doğrultusunda farklı bir paylaşım yapılacaksa, tüm mirasçıların rızasıyla bu da mümkündür. Mahkemenin önceliği, kimsenin saklı payının ihlal edilmemesi ve adil bir paylaştırma gerçekleştirilmesidir. Eğer mirasbırakan vasiyetnamesinde belli malların kime ait olacağını açıkça düzenlemişse, bu düzenlemeler de dikkate alınır. Saklı payı ihlal eden kısımlar varsa tenkis davası kapsamında hâkim tarafından düzeltme yapılır.

Uygulamada, mirasın reddi ve taksimi konuları her ne kadar kanuni hükümlere bağlansa da, toplumsal örf ve âdet, ailevi ilişkiler ve etik değerler de büyük ölçüde belirleyici olur. Mirasçılar, sırf aile büyüklerine veya anılara saygı nedeniyle zararlı olsa bile mirası reddetmeyebilir veya ailenin geleneksel malvarlığını korumak adına belli taşınmazların bölünmeden aynı kişide kalmasını tercih edebilir. Hukuken geçerli olduğu sürece bu tür anlaşmalı çözümler normal karşılanır ve mahkemeler de genellikle tarafların hür iradesine saygı gösterir. Sorunlu alan, tarafların rızasının tam olmadığı, paylaşımdaki adaletin tartışmalı olduğu ve saklı payların ihlal edildiği durumlardır. Bu tür hallerde, dava yoluyla hak aramak kaçınılmaz hale gelir.

Mirasçı sayısının çok olduğu ailelerde, anlaşmaya varmak daha zor olabilir. Kimi mirasçılar, kendilerine düşen payı yetersiz bulurken, bazıları malik oldukları payı aynen sürdürmek ister. Bu tür uyuşmazlıklarda arabuluculuk kurumu devreye girebilir. Her ne kadar miras hukuku arabuluculuk kapsamında zorunlu bir alan olmasa da, tarafların gönüllü olarak bir arabulucuya başvurması mümkündür. Arabulucu, tarafların menfaatlerini göz önünde bulundurarak bir orta yol bulunmasına yardımcı olabilir. Burada ailenin iletişimi, psikolojik faktörler ve tarafların ekonomik beklentileri dikkate alınır. Eğer bu aşamada da sonuç alınamazsa mahkeme süreci devam eder.

Mirasın reddi ve taksimi, aynı bütünün iki ayrı yönünü oluşturur. Mirasın reddi, mirasçılık sıfatının ortadan kalkmasına ve kalan mirasçılar arasında miras paylarının yeniden belirlenmesine sebep olur. Taksim ise, kabul eden ya da reddetmeyen mirasçıların tereke üzerinde hangi haklara sahip olduğunu ortaya koyar ve bu hakların fiilen kullanıma geçirilmesini sağlar. Bu iki sürecin birlikte veya ardışık şekilde ortaya çıkması mümkündür. Kimi zaman mirasçılardan bazıları ret beyanında bulunurken, bazıları da paylarını taksim etmek için girişimde bulunabilir. Bu gibi durumlarda, hukuki süreçlerin doğru yönetilmesi, hakkaniyetli bir sonuca ulaşılması açısından önemlidir.

Mirasın reddi ve taksimi meselesi, pratikte ve teoride pek çok detayı barındıran, hata ve ihmal kabul etmeyen bir alandır. Hem mirasçıların gerek süreler açısından gerekse şekil ve usul kuralları bakımından büyük bir dikkat göstermesi gerekir. Aksi halde, geri dönülemez sonuçlarla karşı karşıya kalınabilir. Reddin geçerli sayılmaması, kötü niyetli mirasçıların paylara haksız şekilde el atması, tenkis davalarıyla paylaşımın yeniden belirlenmesi gibi konular, yalnızca hukuki masrafı artırmakla kalmaz, aynı zamanda aile fertleri arasındaki ilişkileri de derinden etkiler. Dolayısıyla, mirasın reddi ve taksimi süreçlerinde hukuki danışmanlık almak ve ilgili mevzuata uygun hareket etmek büyük önem taşır. Bu yaklaşım, hem mirasçıların menfaatlerini korur hem de adil ve hızlı bir paylaşım imkânını artırır.