Nafaka Türleri (Tedbir, İştirak, Yoksulluk)

Nafaka Kavramı ve Hukuki Dayanak​

Nafaka, aile hukuku kapsamında en çok tartışılan ve uygulamada sıkça gündeme gelen konulardan biridir. Türk Hukuku’nda nafaka kavramı, Türk Medeni Kanunu ve ilgili diğer mevzuatta düzenlenmiş olup, aile birliğinin sona ermesi veya çatırdaması durumunda belirli kişilerin ekonomik güvence altına alınmasını amaçlar. Nafakanın temelinde, eşler veya çocuklar gibi belirli yakınların yoksulluğa düşmesinin önlenmesi, mağduriyetin azaltılması ve ailenin korunması yönündeki hukuki ve ahlaki zorunluluk yer alır. Bu zorunluluk, toplumsal düzenin ve sosyal devlet ilkesinin de bir yansıması olarak kabul edilmektedir. Böylece nafaka, aile üyeleri arasında asgari bir ekonomik denge sağlama işlevi görür.

Nafakanın dayanağını, öncelikle Türk Medeni Kanunu oluşturur. Kanun koyucu, evlilik birliği devam ederken ya da sona erdikten sonra ortaya çıkabilecek maddi dengesizlikleri gidermek için farklı nafaka türleri öngörmüştür. Bu türler tedbir nafakası, iştirak nafakası ve yoksulluk nafakası olarak üç ana başlıkta incelenir. Her biri farklı bir hukuki gerekçeye, talep koşuluna ve uygulamaya sahiptir. Tedbir nafakası, özellikle boşanma veya ayrılık sürecinde geçici bir önlem olarak karşımıza çıkar. İştirak nafakası, çocukların bakım ve eğitim masraflarını güvence altına alır. Yoksulluk nafakası ise ekonomik olarak zayıf durumdaki eşin boşanma sonrasında yoksulluğa düşmesini engellemeye yöneliktir.

Türk Medeni Kanunu, aile hukukunun temel prensiplerine uygun şekilde, her bir nafaka türüne ilişkin ayrıntılı düzenlemelere yer verir. Burada kanunun 175 ve devamı maddelerinde yoksulluk nafakası, 327 ve devamı maddelerinde çocukların bakım masraflarını güvence altına alan iştirak nafakası, 169. maddesinde ise boşanma veya ayrılık davası sırasında maddi dengeyi koruyacak tedbirlerin alınmasına yönelik düzenlemeler bulunur. Bu hükümler incelendiğinde, nafakanın temel hedefinin, aile bireylerinin boşanma veya ayrılık sonrası dönemde ekonomik ve sosyal yönden korunması olduğu açıktır.

Nafaka hükümlerinin temelinde hakkaniyet ve sosyal koruma düşüncesi yatar. Boşanma davalarında tarafların kusuru, gelir düzeyi, yaşam standartları ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin ihtiyaçları dikkate alınır. Bu değerlendirme sonucu, hem davanın aşamalarında hem de boşanma sonrasında taraflara nafaka ödenmesine karar verilebilir. Ayrıca, nafaka hükmü verilirken çocukların üstün yararı da gözetilir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı sorumlulukları, medeni kanun ve çocuk hakları sözleşmelerinin çizdiği çerçevede korunmaya çalışılır. Dolayısıyla nafaka, sadece bir hukuki müessese olmanın ötesinde, aile fertlerinin ekonomik güvenliğini sağlayarak toplumsal refahı arttıran önemli bir araçtır.

Nafaka, aile hukuku yargılamalarında en fazla uyuşmazlık konusu olan alanlardan biridir. Miktarın ne şekilde belirleneceği, hangi hallerde nafakanın sona ereceği veya artırılacağı, hatta nafakanın süresi, uygulamada farklı görüş ve içtihatlarla şekillenir. Hukukun dinamik yapısı nedeniyle, yargısal içtihatlar ve mevzuat değişiklikleri zamanla bu alana yeni düzenlemeler ve yorumlar katar. Bireylerin yaşam koşullarındaki hızlı değişim, boşanma ve aile yapısındaki farklılaşmalar, nafaka konusundaki tartışmaları canlı tutar. Özellikle yoksulluk nafakası konusunda, sürenin sınırlı olması ya da belirsiz bir süre için verilmesi gibi hususlar kamuoyunda ve yargı organlarında farklı görüşlerin ortaya çıkmasına yol açar.

Nafakanın Tanımı ve Önemi​

Nafaka, bir kişinin kanun veya mahkeme kararı ile başkasına ödemekle yükümlü kılındığı, yaşamın temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik parasal ya da ayni destek olarak tanımlanabilir. Aile hukuku bakımından, genellikle çocuklar veya boşanma sonrasında maddi açıdan güç durumda olan eşler lehine hükmedilir. Bu destek, tarafların kendi hayat standardını koruyabilmelerini, çocukların gereksinimlerinin karşılanmasını ve boşanma sonucunda taraflardan birinin ağır ekonomik kayıplara uğramamasını sağlamak için getirilmiştir.

Nafakanın önemi, esasen ailenin korunması ve özellikle de çocuğun yüksek yararının sağlanması ile ilgilidir. Toplumun en küçük birimi olan aile kurumunun korunması, sosyal devlet anlayışının temel amaçlarından biridir. Ancak evliliğin sona ermesi, taraflar arasında ekonomik dengesizliklere yol açabilir. Bu noktada nafaka, boşanma veya ayrılık sürecinde mağdur durumda kalabilecek tarafın ya da tarafların yaşamlarını asgari düzeyde sürdürmesine yardımcı olur. Bununla birlikte nafaka, çocuğun eğitimi, sağlığı, barınması gibi temel gereksinimlerinin sürdürülebilirliğini güvence altına alır.

Aile hukukunda nafakanın düzenlenmiş olması, sadece hukuki bir metin olarak değerlendirilmez. Aynı zamanda toplumsal barışın sağlanması ve aile içerisindeki sorumlulukların yerine getirilmesi açısından kritik bir işlev taşır. Eşlerden birinin iş gücü piyasasında daha az avantajlı olması, çocukların bakımı ve eğitimi nedeniyle çalışma yaşamına ara vermiş olması veya boşanma nedeniyle çalışma olanağından yoksun kalması gibi durumlar, nafakanın gerekliliğini ortaya koyar. Yargılama sürecinde hâkim, nafaka isteyen tarafın somut koşullarını ve ekonomik durumunu inceler. Gerekirse kusur, gelir seviyesi, sağlık durumu ve bakmakla yükümlü olunan kişiler gibi faktörler ayrıntılı bir şekilde gözden geçirilir.

Türk Hukuku’nda nafaka müessesesi, Medeni Kanun’un farklı maddelerinde düzenlenmiş olup, esasen koruyucu, düzenleyici ve dengeleyici bir mekanizma olarak kabul edilir. Devletin de ailenin korunması yükümlülüğü çerçevesinde, nafaka kararlarının uygulanıp uygulanmadığını denetlemesi ve gerektiğinde cebri icra mekanizmalarını devreye sokması söz konusudur. Böylece, mahkeme kararı ile hükmedilen nafakanın tahsil edilememesi veya gecikmesi hâlinde, mağdur olan nafaka alacaklısı koruma altına alınmış olur.

Tedbir Nafakası​

Boşanma veya ayrılık süreçlerinde, davanın derdest olduğu aşamalarda hükmedilen nafaka türüne tedbir nafakası adı verilir. Tedbir nafakası, boşanma davası sonuçlanıncaya kadar geçecek olan sürede, taraflardan birinin veya çocukların ekonomik açıdan mağdur olmaması için mahkeme tarafından alınan geçici bir önlemdir. Uygulamada, özellikle boşanma davasının açılmasıyla birlikte mahkemeden talep edilebilen bu nafaka türü, somut olayın koşullarına göre değişen miktarlarda ve şartlarda hükmedilir.

Tedbir Nafakasının Amaç ve Kapsamı​

Tedbir nafakası, boşanma veya ayrılık davası sürerken ortaya çıkabilecek maddi haksızlıkların ve mağduriyetlerin önlenmesini amaçlar. Evlilik birliği devam ederken, eşlerden biri daha fazla kazanıyor ya da ekonomik açıdan daha güçlü olabilir. Diğer eşin ise gelir düzeyi düşük veya hiç geliri bulunmayabilir. Özellikle çocukların bakımı ve eğitimi gibi giderlerin aksatılmaması için, dava süresince geçici bir koruma sağlanmasına ihtiyaç duyulur. Tedbir nafakası, bu süreçte ortaya çıkan bakım, beslenme, barınma, giyim ve diğer zaruri ihtiyaçların karşılanmasını sağlar. Mahkeme, tarafların gelir düzeyleri, yaşam standartları ve bakmakla yükümlü oldukları kişileri dikkate alarak hakkaniyete uygun bir miktarda nafakaya hükmeder.

Tedbir nafakası, geçici nitelik taşıyan bir önlem olmasına karşın, boşanma sürecinin çoğu zaman uzun sürmesi nedeniyle önem kazanır. Bu süreç boyunca taraflardan biri işsiz kalabilir, ekonomik zorluklar yaşanabilir ya da çocukların bakımı için ekstra masraflar gerekebilir. Dava derdestken, hâkimin ara kararı ile hükmettiği bu nafakanın temelinde kusur aranmaz. Esas olan, ekonomik olarak zayıf durumda kalan tarafın temel ihtiyaçlarının karşılanması, çocukların mağdur olmaması ve gündelik yaşamın sürdürülebilmesidir. Tedbir nafakası, dava kesinleşene kadar veya ayrılık kararı verilinceye dek sürer. Mahkeme, bu nafakayı tedbirlerin yürürlükte kaldığı dönem boyunca karşılıklı olarak düzenleyebilir, artırabilir veya azaltabilir.

Tedbir Nafakası Talep Şartları ve Uygulama Alanları​

Tedbir nafakasına hükmedilebilmesi için boşanma veya ayrılık davasının açılmış olması gerekir. Tedbir nafakası, genellikle davanın başlangıç aşamasında talep edilir. Eğer davayı açan taraf ekonomik açıdan zayıf ise, dava dilekçesinde bu talebi açıkça belirtir. Dava açıldıktan sonra da talepte bulunulabilir. Önemli olan, hâkimin bu talebi değerlendirip bir ara kararla düzenleme yapmasıdır. Mahkeme, tarafların gelir beyanlarını, yaşam standartlarını, masraflarını ve varsa çocukların ihtiyaçlarını inceler.

Tedbir nafakası, her iki eş için de söz konusu olabilir. Boşanma davasında genellikle kadın eşin talep etmesi daha yaygın olsa da, işsiz kalan veya gelir seviyesi düşük olan erkek eş de tedbir nafakası isteyebilir. Hâkim, tarafların kusur oranlarını değil, ekonomik ihtiyaçlarını esas alır. Ayrıca, çocuklar için de tedbir nafakası talep edilmesi mümkündür. Çocuğun velayeti henüz kesinleşmemiş olsa bile, geçici velayet kime bırakılmışsa, o kişinin çocukların masraflarını daha rahat karşılayabilmesi için tedbir nafakası ödenmesine karar verilir. Bu nafaka, çocukların bakım ve eğitim masraflarını da kapsar.

Uygulamada, tedbir nafakasının miktarı belirlenirken, tarafların iş ve gelir durumlarına ek olarak, yaşadıkları bölgenin sosyoekonomik koşulları, çocuğun eğitim seviyesi, sağlık durumu, tarafların taşınmaz veya taşınır malvarlığı da göz önünde bulundurulur. Hâkim, bu verileri değerlendirerek uygun bir miktarda nafakaya hükmeder. Gerekli görürse, yargılama ilerledikçe veya koşullar değiştikçe, tedbir nafakasında değişiklik yapabilir. Örneğin, nafaka ödeyecek taraf işten ayrılırsa ya da ağır bir ekonomik sıkıntıya girerse, hâkim somut olayın şartlarını değerlendirerek ara kararla düzenlemeye gidebilir.

Tedbir Nafakasının Miktarının Belirlenmesi ve Sona Ermesi​

Tedbir nafakasının miktarı, kusur ilkesine dayalı değildir. Asıl ölçüt, tarafların ekonomik durumları ve ihtiyaçlarıdır. Hâkim, her iki tarafın beyanlarını, sundukları belgeleri ve varsa bilirkişi raporlarını dikkate alır. Gelir beyanının gerçeği yansıtmadığına dair bir şüphe bulunduğunda, banka kayıtları, SGK dökümleri, vergi beyanları gibi belgeler incelenebilir. Burada amaç, nafaka yükümlüsünün gerçek gelirine ulaşarak hakkaniyete uygun bir miktar belirlemektir. Yargıtay içtihatlarında, özellikle çocuğun ihtiyaçlarının gözetilmesinin önemi vurgulanır. Bu ihtiyaçlar yaşa, eğitime, sağlık durumuna göre farklılık gösterir.

Tedbir nafakasının sona ermesi, boşanma kararı kesinleştiğinde veya ayrılık kararı verildiğinde söz konusu olur. Boşanma kararı kesinleştikten sonra, tedbir nafakası genellikle iştirak veya yoksulluk nafakasına dönüşebilir. Hâkim, boşanma hükmünde nafaka türünü ve miktarını yeniden düzenler. Ayrılık kararı verilmesi halinde ise ayrılık süresince yeni bir karar almak mümkündür. Bununla birlikte, dava sürecinde anlaşmalı boşanma söz konusu olursa, taraflar nafaka konusunu da protokolle düzenleyebilir. Bu protokol mahkemece onaylandığında, tedbir nafakası kendiliğinden sona erer ya da protokolde yer alan şartlara göre yeniden şekillenir.

Tedbir nafakası, uygulamada geçici fakat hayati bir işlev görür. Taraflar arasındaki ekonomik dengesizliği yargılama süreci boyunca azaltır ve mağduriyeti engeller. Böylece, boşanma süreci neticelenene kadar temel ihtiyaçlar karşılanmış olur. Öte yandan, tedbir nafakası hükmüne rağmen ödemeler yapılmadığında, nafaka alacaklısı icra takibi başlatabilir. Nafaka borcunu düzenli ödememek, icra hukukunun yanı sıra ceza yaptırımlarına da yol açabilir. Bu da tedbir nafakasının caydırıcı ve bağlayıcı niteliğini güçlendirir.

İştirak Nafakası​

İştirak nafakası, boşanma veya ayrılık durumunda çocuğun bakımı, sağlığı, eğitimi ve diğer gereksinimleri için ödenmesi gereken nafaka türüdür. Türk Medeni Kanunu’nda, çocukların bakımına yönelik harcamaların ebeveynlerce ortak karşılanması ilkesine dayanır. Boşanma halinde velayet, genellikle anne ya da babaya verilir. İştirak nafakası, velayet hakkı kendisine verilmeyen ya da çocuğun fiilen yanında kalmadığı ebeveynin, çocuğun masraflarına katılımını zorunlu kılar. Böylece çocuğun yaşam standartlarının korunması ve temel haklarının güvence altına alınması amaçlanır.

İştirak Nafakasının Hukuki Niteliği​

İştirak nafakası, çocuğun yüksek yararı ilkesine dayalı olarak düzenlenmiş, kamu düzenine ilişkin bir müessesedir. Boşanma veya ayrılık sürecinde çocuğun mağdur olmaması, büyüme ve gelişme sürecinde temel ihtiyaçlarının eksiksiz karşılanması gerektiği kabul edilir. İştirak nafakasının ana hukuki dayanağı, ebeveynlerin çocuklarına bakma yükümlülüğüdür. Türk Medeni Kanunu’nda, anne ve babanın çocuğun bakımı, eğitimi, korunması ve gelişimi için uygun koşulları sağlaması zorunluluk olarak düzenlenmiştir. Bu hüküm, çocuğun maddi ve manevi olarak desteklenmesini anayasal ve yasal bir sorumluluk haline getirir.

İştirak nafakasının en belirgin özelliği, çocuğun reşit olacağı tarihe kadar devam etmesidir. Ancak çocuğun reşit olması, her zaman nafakanın derhal kesileceği anlamına gelmez. Çocuk eğitimine devam ediyorsa, yükseköğrenim gibi durumlarda nafakanın devam etmesi de mümkün olabilir. Bu konuda Yargıtay içtihatları, öğrenciliğin sürmesi ve çocuğun çalışacak duruma gelmemiş olması halinde iştirak nafakasının devam ettirilebileceği yönündedir. Bununla birlikte, çocuğun reşit olduktan sonra ekonomik olarak bağımsız bir yaşam sürmesi, düzenli bir işe girmesi ya da evlenmesi halinde iştirak nafakası sona erer.

İştirak nafakası, kamu düzeniyle yakından ilişkili olduğu için hâkim, tarafların rızasına bağlı kalmaksızın resen de bu nafakaya hükmedebilir. Anlaşmalı boşanma davalarında dahi, çocuğun menfaatine uygun olmayan bir nafaka miktarı kararlaştırılmışsa, hâkimin müdahale ederek ek düzenleme yapma yetkisi vardır. Bu yönüyle iştirak nafakası, herhangi bir mal rejimi tasarrufu veya tarafların sözleşmesel anlaşmasıyla ortadan kaldırılamaz. Çocuğun masraflarına katlanma yükümlülüğü, anne ve babaya kanunla verilmiş bir görevdir ve toplumsal yapının korunması açısından zorunlu görülür.

İştirak Nafakası ve Çocuğun Bakım Giderlerinin Karşılanması​

Çocuğun bakım giderleri, yaşına, sağlık durumuna, okul masraflarına ve sosyal ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterir. Anne ve babanın ekonomik durumları da göz önünde tutularak, iştirak nafakasının miktarı belirlenir. Hâkim, nafaka yükümlüsünün geliri, malvarlığı, yaşam standardı ve çocuğun gereksinimleri gibi unsurları titizlikle değerlendirir. İştirak nafakası, çocuğun eğitim masraflarını, sağlık giderlerini, barınma ve giyim ihtiyaçlarını karşılamayı hedefler. Bunun yanı sıra sosyal, sportif veya sanatsal faaliyetlere katılım gibi çocuğun gelişimini olumlu yönde etkileyen masrafların da göz önünde bulundurulması gerekebilir.

Ebeveynlerin boşanması veya ayrı yaşaması, çocuğun temel hak ve özgürlüklerinde bir kısıtlamaya yol açmamalıdır. Kanun ve yargı içtihatları, çocuğun ekonomik açıdan mağdur olmamasını, hatta mümkün olduğunca evlilik birliği içindeki yaşam standardına yakın bir seviyede tutulmasını amaçlar. İştirak nafakasının pratikte en önemli işlevi, çocuğun günlük yaşam rutinini sürdürebilmesi, eğitimine devam edebilmesi ve psikolojik olarak olumsuz etkilenmesinin azaltılmasıdır. Böylece çocuğun boşanma veya ayrılık sürecinden kaynaklanan zorlukları minimum düzeyde hissetmesi amaçlanır.

İştirak nafakası, çocuğun doğumundan itibaren ebeveynlere ait olan bakım yükümlülüğünün doğal bir uzantısıdır. Anne ve baba, evlilik birliği içinde çocuğun ihtiyaçlarını ortak gelirlerinden karşılar. Boşanma halinde ise bu ortaklık fiilen sona erer, ancak çocuğun masraflarına katlanma yükümlülüğü devam eder. İşte bu nedenle iştirak nafakası, ebeveynlerden birinin ya da her ikisinin ortak sorumluluğuna hizmet eden bir hukuki araçtır. Çocuğun velayeti kendisinde olmayan taraf, iştirak nafakası ödemek suretiyle yükümlülüğünü yerine getirmiş olur.

İştirak Nafakasında Süre, Artırma ve Azaltma Koşulları​

İştirak nafakası genellikle çocuğun reşit olmasına kadar devam eder. Ancak çocuğun reşit olduktan sonra üniversite ya da yüksek lisans düzeyinde eğitimine devam etmesi ve kendi geçimini sağlayacak bir işte çalışmaması halinde, Yargıtay içtihatları gereğince nafakanın bir süre daha sürmesi mümkündür. Burada hâkim, çocuğun eğitimine devam etmesinin makul olup olmadığını, ekonomik koşulları ve anne-babanın maddi durumunu değerlendirir. Eğitim sürecinin uzaması, hakim tarafından kötü niyetli bir şekilde değerlendiriliyorsa veya çocuğun aslında ekonomik bağımsızlığını kazandığı fakat beyan etmediği kanıtlanırsa, nafakanın kesilmesi söz konusu olabilir.

İştirak nafakası, daha sonraki süreçte artırılabilir veya azaltılabilir. Gelirlerdeki artış, enflasyon, çocuğun ihtiyaçlarının büyümesi gibi faktörler nafakanın artırılma nedeni olarak kabul edilebilir. Buna karşılık, nafaka yükümlüsünün işsiz kalması, gelir düzeyinin düşmesi, yeniden evlenmesi veya bakmakla yükümlü olduğu başka kişilerin ortaya çıkması gibi hallerde nafaka miktarının azaltılması talep edilebilir. Uygulamada, artırım veya azaltım talebiyle yeniden dava açılır. Dava esnasında hâkim, güncel ekonomik şartları ve çocuğun durumunu değerlendirerek yeni bir karar verebilir.

İştirak nafakası, çocuğun temel hakkı olarak görülür. Bu nedenle, nafakanın ödenmemesi durumunda çocuğun mağdur olacağı açıktır. Nafakanın ödenmemesi halinde, nafaka alacaklısı ebeveyn icra takibi başlatabilir. Borcun ödenmemesi ısrarlı bir hale gelirse, nafaka yükümlüsü hakkında tazyik hapsi gibi ceza yaptırımları da uygulanabilir. Böylece kanun koyucu, çocuğun menfaatini korumak için nafaka ödeme yükümlülüğünü kuvvetli yaptırımlarla desteklemeyi amaçlamıştır.

Yoksulluk Nafakası​

Yoksulluk nafakası, boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek tarafa ödenen nafaka olarak tanımlanır. Türk Medeni Kanunu’nun 175 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Burada amaç, evliliğin sona ermesiyle birlikte gelirinden veya yaşam standardından önemli ölçüde yoksun kalacak olan eşin mağduriyetini hafifletmektir. Yoksulluk nafakası, hem kadın hem de erkek eş için talep edilebilir. Bu nafaka türünde, boşanma davası sonucunda eşin ekonomik açıdan zayıf duruma düşmesi ve diğer eşin de maddi olarak ödeme gücünün bulunması temel unsurlardır.

Yoksulluk Nafakasının Temel Şartları ve Kapsamı​

Yoksulluk nafakasına hükmedilebilmesi için belirli şartların oluşması gerekir. İlk koşul, boşanma sonucu talep eden tarafın yoksulluğa düşecek olmasıdır. Yoksulluk, kişinin asgari geçimini sağlamakta zorlanması, düzenli bir gelire sahip olmaması veya çalışma imkanından yoksun bulunması anlamına gelir. İkinci koşul, diğer eşin ödeme gücünün olmasıdır. Yani nafaka yükümlüsü olacak eşin, talepte bulunan eşe nafaka verebilecek mali kaynaklarının bulunması gerekir.

Yoksulluk nafakası, kusur ilkesiyle de ilişkilidir. Talepte bulunan eş, boşanmaya neden olan olaylarda ağır veya eşit kusurlu olmamalıdır. Yargıtay ve doktrinde hâkim görüş, daha az kusurlu ya da kusursuz olan tarafa yoksulluk nafakasının verilebileceğini benimser. Türk Medeni Kanunu’nda, nafaka talep eden tarafın boşanmada tam kusurlu olması, yoksulluk nafakasına hak kazanmasını engeller. Yani, nafaka verilebilmesi için talep eden kişinin daha az kusurlu veya kusursuz olması aranır.

Yoksulluk nafakasında, sadece temel ihtiyaçlar değil, kişinin yaşam standardının da korunması hedeflenir. Evlilik birliği içinde belirli bir gelir düzeyine veya hayat standardına sahip olan eşin, boşanma sonrasında aniden bu standarttan mahrum kalması ciddi ekonomik sıkıntılara yol açabilir. Bu nedenle hâkim, nafaka miktarını belirlerken tarafların evlilik süresince sahip oldukları yaşam biçimi, meslekleri, gelir düzeyleri ve sosyal çevreleri gibi unsurları da dikkate alır. Elbette ki nafaka miktarının belirlenmesinde, nafaka verecek kişinin ödeme gücü belirleyici olur.

Yoksulluk nafakası, süreli veya süresiz olarak hükmedilebilir. Uygulamada, sıklıkla süresiz yoksulluk nafakası kararı verilir, ancak bu durum son yıllarda kamuoyunda tartışma konusu haline gelmiştir. Nitekim bazı yargı kararları, tarafların uzun yıllar evli kalmış olmaları ya da talepte bulunan eşin çalışma imkânlarının sınırlı oluşu gibi sebeplerle yoksulluk nafakasına süresiz hükmedilmesinin yerinde olduğuna işaret eder. Diğer yandan, kısa süreli evliliklerde ya da talep eden eşin genç, sağlıklı ve iş bulma imkanına sahip olduğu durumlarda, nafakanın belli bir süreyle sınırlandırılması gerektiği yönünde görüşler de dile getirilmektedir. Mahkeme, somut olayın özelliklerine göre bu konuda takdir yetkisini kullanır.

Yoksulluk Nafakasının Belirlenmesinde Hakkaniyet Ölçütü​

Yoksulluk nafakası miktarının saptanmasında, hakkaniyet ilkesi belirleyici faktörlerden biridir. Hâkim, her iki tarafın mali gücünü ve ihtiyaçlarını analiz ederek bir karara varır. Boşanma sürecinde hâkime tanınan bu geniş takdir yetkisi, yargılamanın sonucunda adil bir denge kurulmasını sağlamayı amaçlar. Hakkaniyet, sadece maddi imkânları değil, aynı zamanda tarafların eğitim düzeyi, sağlık durumu, yaş, meslek ve yeniden evlenme potansiyeli gibi unsurları da içine alır. Ayrıca evlilik süresinin uzunluğu, tarafların evlilik boyunca üstlendikleri roller ve emekleri de bu denge içinde değerlendirilir.

Yoksulluk nafakası, talepte bulunan eşin asgari ihtiyaçlarını karşılamak üzere belirlenir. Ancak bu “asgari ihtiyaç” ifadesi, talep edenin salt hayatta kalma seviyesindeki ihtiyaçlarını değil, evlilik süresinde oluşan makul yaşam standardının korunması da dahil olacak şekilde yorumlanabilir. Hâkim, evlilik birliği boyunca edinilen maddi refahın tamamen yok sayılmaması gerektiğini vurgular. Yine de nafaka miktarı, ödemeyi yapacak olan eşin gelirinin çok üzerinde olacak biçimde belirlenemez. Bu nedenle, ekonomik gerçeklik ve hakkaniyet aynı anda gözetilir.

Nafaka miktarını etkileyen bir diğer unsur, tarafların kusur durumudur. Boşanmaya sebebiyet veren olaylarda ağır kusurlu olan eş, yoksulluk nafakası talep edemez ya da talebi reddedilir. Buna karşılık, hafif kusurlu veya kusursuz olan eş lehine yoksulluk nafakasına hükmedilirken, karşı tarafın kusurunun derecesi de dikkate alınabilir. Uygulamada, kusurun nafaka miktarına yansıdığına dair görüşler olmakla birlikte, esas belirleyici olan, talepte bulunan eşin ekonomik durumudur. Kusur, genellikle nafaka miktarını değil, nafakaya hak kazanıp kazanamama durumunu etkiler.

Yoksulluk Nafakasının Değiştirilmesi ve Sona Ermesi​

Yoksulluk nafakasına ilişkin kararlar kesin hüküm ifade etmesine rağmen, sonradan ortaya çıkan yeni ve önemli nedenler bulunması hâlinde nafakanın kaldırılması, artırılması veya azaltılması için dava açılabilir. Örneğin, nafaka alacaklısı eşin gelirinin yükselmesi, yeni bir iş bulması ya da farklı bir şekilde ekonomik güç elde etmesi, yoksulluk nafakasının kaldırılmasına veya azaltılmasına sebep olabilir. Diğer taraftan, nafaka borçlusunun gelirinin artması, daha yüksek bir hayat standardına kavuşması veya ek bir gelir kaynağı edinmesi, nafaka alacaklısının artırma davası açması için haklı bir neden oluşturabilir.

Yoksulluk nafakasının kesin şekilde sona erdiği haller arasında, nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi, fiilen evli gibi yaşaması veya bir başkasıyla resmî evlilik olmaksızın ortak yaşam sürmesi yer alır. Nafaka yükümlüsünün ölümü de, nafaka borcunu sona erdiren durumlardan biridir. Yargıtay uygulamasında, fiilî evlilik veya sürekli birliktelik, nafakanın sona erme sebebi olarak kabul edilir. Çünkü yoksulluk nafakasının temel gayesi, talep eden eşin yeni bir destekle evlenme benzeri bir koruma altına girmesi durumunda gereksiz hale gelir.

Yoksulluk nafakası, uygulamada sıkça tartışma konusu olur. Bazı görüşler, nafakanın belirli bir süreyle sınırlı olması gerektiğini savunarak, süresiz nafakanın özellikle genç ve çalışabilecek durumda olan kişiler için haksızlık yarattığını ileri sürer. Diğer yandan, uzun süreli evliliklerde, ev kadını konumunda kalmış ve mesleki deneyim kazanmamış kişinin yeniden çalışma hayatına dönmesinin zor olduğu ve süresiz nafakanın bu kişilerin mağduriyetini gidermek için gerekli olduğu belirtilir. Bu hususlar yargılama sürecinde dikkatle değerlendirilir ve her somut olayın özelliklerine göre karar verilir. Hâkim, gerektiğinde bilirkişi raporu veya uzman görüşü alarak, nafaka talep eden tarafın gerçek ihtiyaçlarını ve nafaka yükümlüsünün ödeme gücünü tespit etmeye çalışır.

Yoksulluk nafakasının ödenmemesi halinde, alacaklı icra takibi başlatabilir. Bu takibe rağmen borcunu ödemeyen kişiye, tazyik hapsi gibi ceza yaptırımları uygulanabilir. Bu durum, nafaka alacaklarının tahsili bakımından önemli bir koruma sağlar. Türk Hukuku’nda çocuğun bakımının sağlanması amacıyla iştirak nafakasına verilen önem ne kadar yüksekse, boşanma nedeniyle yoksulluğa düşmesi muhtemel eşin korunmasına yönelik yoksulluk nafakasının tahsilinde de benzer bir hassasiyet gözetilir. Hukuk düzeni, toplumun temel birimi olarak kabul edilen ailenin dağılmasından sonra dahi, aile bireylerinin mağdur olmamasını sağlayacak mekanizmalar oluşturmuştur.

Yargıtay içtihatlarında, yoksulluk nafakası kararlarının değiştirilmesi veya sona ermesine dair örnekler çeşitlidir. Özellikle yeniden evlenme veya birliktelik durumunda yoksulluk nafakasının kesilmesi kararı sıklıkla verilir. Ekonomik koşulların değişmesi, enflasyonun yükselmesi ya da nafaka yükümlüsünün beklenmedik bir şekilde iflas etmesi gibi durumlar da yeniden dava açılarak nafaka miktarının uyarlanmasını gerektirir. Bu esneklik, nafakanın gerçek ihtiyaçlara uygun şekilde sürdürülmesini ve hukuki güvenliğin sağlanmasını mümkün kılar.

Yoksulluk nafakası, evlilik birliği sona erdiğinde ortaya çıkacak ekonomik çalkantıları hafifletmek, özellikle ekonomik imkânları sınırlı eşin yoksulluğa düşmesini önlemek amacıyla getirilmiş bir kurumdur. Bu yönüyle, aile hukukunun sosyal koruma işlevini doğrudan yansıtır. Eşlerin kusur durumları, gelir düzeyleri ve yaşam standartları gibi etkenler, hâkim tarafından dikkatle değerlendirilmeli, nafaka kararı her somut olaya uygun şekilde verilmelidir. Böylece, aile kurumunun sona ermesi halinde dahi, toplumsal adalet ve aile bireylerinin temel haklarının korunması sağlanır.

Yoksulluk nafakasına ilişkin toplumsal tartışmalar zaman zaman yoğunlaşır. Özellikle genç yaşta boşanan çiftlerde, kadının veya erkeğin uzun yıllar nafaka ödemek durumunda kalması kamuoyunda farklı görüşlere yol açar. Kimi görüşler, medeni kanunun daha esnek düzenlemeler yapması gerektiğini savunurken, kimi de sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak yoksulluk nafakasının süre sınırı olmaksızın sürmesini doğru bulur. Yasal mevzuat ve yargı kararları, bu iki yaklaşım arasında denge kurmaya çalışır. Hâkimler de geniş takdir yetkisi çerçevesinde, her davayı kendi özel koşullarına göre değerlendirir. Tarafların ekonomik, sosyal ve kişisel özellikleri göz önünde bulundurularak verilen kararlar, zaman zaman toplumsal eleştirilere veya takdire konu olabilir. Ancak nihayetinde amaç, boşanma sonrası dönemde hak ve menfaat dengesini korumak, yoksulluğu önlemek ve mağduriyeti asgariye indirmektir.

Yoksulluk nafakası, çoğu zaman iştirak nafakası ile birlikte değerlendirilebilen bir kurumdur. Eğer eşin aynı zamanda çocuğun velayetini alması söz konusu ise, hem iştirak nafakası hem de yoksulluk nafakası talep edebilir. Bu durumda, çocuğun ihtiyaçları için verilen nafaka ile yoksulluğa düşmesi muhtemel eşe verilen nafaka farklı hukuki niteliklere sahiptir. İştirak nafakası çocuğa yönelik bir yükümlülük, yoksulluk nafakası ise eşe yönelik bir destektir. Yargılama aşamasında, hâkim her iki nafaka türü için ayrı ayrı değerlendirmede bulunur. Tarafların gelirleri, çocuğun ihtiyaçları, eşin istihdam olanakları ve ailenin evlilik süresindeki maddi durumu göz önünde tutularak hüküm kurulur. Bu yaklaşımla, hem çocuğun hem de maddi sıkıntıya düşen eşin korunması amaçlanır.

Nafaka türleri arasında yer alan tedbir, iştirak ve yoksulluk nafakalarının her biri, aile hukukunun farklı koruma amaçlarını gerçekleştirmek üzere düzenlenmiştir. Tedbir nafakası, dava süresince mağduriyeti önleyen bir geçici yardım mekanizmasıdır. İştirak nafakası, çocuğun üstün yararı ve bakım masraflarının temini için geliştirilmiş kamu düzeniyle ilgili bir kurumdur. Yoksulluk nafakası ise, boşanma sonucu yoksulluğa düşme tehlikesiyle karşı karşıya kalan eşin korunmasına hizmet eder. Mahkemeler, yargılama esnasında bu nafaka türlerinin kapsamını, süresini ve miktarını, yasanın öngördüğü ilkeler çerçevesinde belirler. Gelir düzeyi, kusur, yaş, sağlık, çalışma imkânları, evlilik süresi ve çocukların ihtiyaçları gibi pek çok faktör, nafaka kararlarında etkili olur. Bu faktörlerin tam ve doğru değerlendirilmesi, adil bir çözüme ulaşılmasını sağlar. Uygulamada, nafaka miktarlarının artırılması ya da azaltılması için açılan davalar, yargısal denetimin dinamik bir sürece bağlı olduğunu gösterir. Çünkü ekonomik şartlar, kişilerin sağlık ve sosyal durumları zamanla değişebilir ve mahkeme kararlarının bu değişime uyarlanması gerekebilir.

Yukarıda incelenen tedbir, iştirak ve yoksulluk nafakası türlerinin her biri, aile yapısının korunması ve özellikle boşanma sonrasında taraflar arasındaki ekonomik dengesizliğin giderilmesi açısından son derece önemlidir. Hukuki düzenleme ve yargısal uygulamalar, bu üç nafaka türünü birbirinden ayırırken, aynı zamanda birbirini tamamlayıcı unsurlar olarak görür. Tedbir nafakası, boşanma süreci sonuçlanana dek geçici bir koruma sağlarken, iştirak nafakası ve yoksulluk nafakası, boşanma sonrasında kalıcı veya uzun süreli bir ekonomik denge kurmayı hedefler. Böylece, aile kurumunun parçalanmasıyla ortaya çıkabilecek mağduriyetler hukuki bir çerçevede asgariye indirilmeye çalışılır. Mahkemelerin geniş takdir yetkisine dayanarak verdiği nafaka kararları, yasal düzenlemeler ve içtihatlarla şekillenir. Tarafların hem hukuki hem de ekonomik güvenliği, nafaka ödemelerinin düzenli yapılması, icra yollarıyla tahsil edilmesi ve gerektiğinde yeni davalarla kararların değiştirilmesi suretiyle güvence altına alınır. Bu sistem, sosyal devlet ve aileyi koruma ilkelerinin somut bir yansıması olarak kabul edilir.