Noter Sorumluluğu ve Şikâyet Prosedürleri

Noter Sorumluluğu ve Şikâyet Prosedürleri​

Noterlik Kurumunun Genel Çerçevesi​

Noterlik, özel ve resmî nitelikte çeşitli hukuki işlemlerin güvenilirlik, şekil, ispat ve tescil işlevlerini yerine getiren; kamu hizmetini ifa etmek üzere kurulan ve devlet güvencesi altında faaliyet gösteren önemli bir kurumdur. Noter, hukuki güvenliği sağlamak ve uyuşmazlıkların en aza indirilmesi amacıyla evrak düzenleme, tasdik, belge saklama, tescil ve ihtarname çekme gibi görevler yürütür. Bu çerçevede noterlerin görevleri, yasal çerçevede belirlenmiş birtakım sorumlulukları da beraberinde getirir.

Noterlik kurumunun temel amacı, toplumsal düzen ve hukuki güvenlik prensipleri uyarınca tarafların beyanlarını kayıt altına almak, işlemleri belirli kurallar çerçevesinde şekle bağlamak ve ilgili belgelerin doğruluğunu, geçerliliğini ve gerektiğinde kanıtlayıcı niteliğini sağlamaktır. Söz konusu işlevler, devletin yargı organları dışında düzenleyici ve güvence altına alıcı bir desteğini içerir. Noterlerin kamu görevi ifa eden yönü, mesleğin icrasında özen, dikkat ve dürüstlük ilkelerini zorunlu kılmaktadır.

Noterlik kurumunda esas alınan temel kriter, tarafların iddia ve taleplerinin belirlenen hukuki çerçeve içinde resmî bir belgeye dönüştürülmesidir. Bu resmî belge niteliği nedeniyle noterlerin hata yapmaması, olası bir kusurlu işlem sonucunda doğabilecek zararlardan sorumlu tutulabilecekleri anlamına gelir. Noterlik faaliyetleri sırasında hem taraflar hem de kamu açısından güven tesis edilmesi hayati önemdedir. Yargılama süreçlerinde veya özel sözleşmelerde sıklıkla dayanak oluşturması beklenen noter tasdikli evraklar, doğrudan hukuki işlemlerin geçerliliğini ve sonuçlarını etkiler.

Noterlerin icra ettiği görevler; çeşitli sözleşmelerin onaylanması, imza tasdiki, vekâletname düzenlenmesi, vasiyetname düzenlenmesi, şirket kuruluş işlemleri, protesto işlemleri, ihtar ve ihbar tebliğleri gibi geniş bir yelpazeye yayılır. Bu geniş yelpaze, farklı hukuki konulara dair derin bilgi ve özen gerektirir. Nitekim bu kapsamlı faaliyetin düzenleme alanı, noterlerin hem idari hem de hukuki açıdan uyması gereken pek çok norm ve içtihada tabi olmasını sağlamaktadır. Noterlik Kanunu, ilgili yönetmelikler ve meslek kuralları, noterlik kurumunu bir bütün olarak düzenlemekte; noterlerin sorumluluk ve yükümlülüklerini detaylandırmaktadır.

Noterlik mesleğinin tarihsel kökenleri, yazılı belge ihtiyacının ortaya çıktığı antik dönemlere kadar uzanır. Roma İmparatorluğu döneminde “tabellio” ya da “notarius” isimleriyle anılan kişiler, resmî işlemlerin kaleme alınması ve düzenlenmesi görevlerini üstlenmiştir. Bu mesleğin çağımızdaki modern hukuk sistemlerine uyarlanmasıyla birlikte noterlik, günümüzde kamu adına hukuki işlemleri tanzim etme ve kanıt oluşturma fonksiyonunu deruhte eder hâle gelmiştir. Böylece noterler, adalet mekanizmasının yükünü hafifletmekte; anlaşmazlıkların, süreç daha başlamadan çözümüne katkı sağlamaktadır.

Noterlik kurumunun yerleşik ve güçlü bir alt yapıya sahip olması, ilgili ülkenin hukuk sistemine ve geleneksel uygulamalarına bağlıdır. Kimi ülkelerde noterlik sistemi oldukça geniş yetkilerle donatılmışken (örneğin Avrupa kıtasındaki bazı “Latin notariat” sistemleri), kimi diğer ülkelerde noterlik işlevi daha sınırlıdır veya farklı adlar altında yürütülmektedir. Türkiye’de noterler, Noterlik Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde faaliyet gösterir ve bu faaliyetlerinde devlete karşı sorumludurlar. Noterlerin kamu gücüne dayanarak düzenledikleri işlemler, yargı organları nezdinde güçlü bir delil ve ispat vasıtası olarak kabul edilir.

Noterlerin Görev Kapsamı ve Temel Sorumluluk İlkeleri​

Noterlerin üstlendikleri işlev, büyük ölçüde idari ve yargısal sistemin yükünü hafifletmeye yönelik olduğundan, mesleğin icrasında dikkate alınması gereken temel ilkeler bulunmaktadır. Bu ilkelerin başında tarafsızlık, dürüstlük ve sır saklama yükümlülüğü gelir.

• Tarafsızlık İlkesi: Noter, önüne gelen hukuki işlemde taraflardan herhangi birine avantaj veya dezavantaj yaratacak şekilde davranamaz. Tüm tarafların beyanlarının eksiksiz, doğru ve açık biçimde belgeye dönüştürülmesine aracılık eder. Tarafsızlık, noterlik kurumunun güvenilirliğinin en önemli unsurlarından biridir.
• Dürüstlük İlkesi: Noter, hem taraflar hem de devlet nezdinde kamusal bir güveni temsil eder. Belge düzenleme veya tasdik işlemleri sırasında gerçeğe aykırı beyanlarda bulunmamak ve olası sahteciliklere karşı önlem almak, dürüstlük ilkesinin önemli tezahürleridir.
• Sır Saklama Yükümlülüğü: Noter, mesleğini icra ederken öğrendiği veya düzenlediği belgeler kapsamında edindiği bilgileri üçüncü kişilerle paylaşmamalıdır. Hukuki işlemlerde tarafların beyanları ve belgelerin içeriği, yalnızca yasal zorunluluk hâlinde ilgili kurumlarla paylaşılabilir. Aksi takdirde noter, güveni kötüye kullanma veya yetki aşımı gibi iddialarla karşılaşabilir.

Noterlik uygulamaları her ne kadar belirli bir protokol ve mevzuat silsilesi içinde yürütülse de özellikle tapu işlemleri, miras sözleşmeleri, vekâletnameler, bağış işlemleri gibi yüksek meblağlı veya hassas konular söz konusu olduğunda yaşanabilecek hatalar ya da suistimaller, taraflar açısından büyük mali ve hukuki sonuçlar doğurur. Bu nedenle noterler, işlem aşamalarında kimlik tespiti, belgenin doğruluğunun kontrolü, tarafların iradelerinin saptanması gibi aşamalarda da yüksek düzeyde özen ve dikkat göstermekle yükümlüdür.

Noterlerin görevlerini yerine getirirken tabi olduğu yükümlülüklerden bazıları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Belgelerin hukuka uygun olup olmadığını kontrol etmek.
• Tarafların kimliklerinin gerçeğe uygun biçimde tespiti ve kaydı.
• Tarafların işlem yapma ehliyetine ve gerçek iradelerine sahip olduklarını sorgulamak.
• İlgili mevzuatça öngörülen şekil şartlarını yerine getirerek işlemleri usulüne uygun olarak düzenlemek.
• Taraflara işlemın hukuki sonuçları hakkında temel bir bilgilendirme yapmak.

Tüm bu unsurlar, noterlerin sorumluluk alanını şekillendirir ve haksız veya kusurlu bir işlem sonucu meydana gelebilecek zararlardan dolayı belirli koşullar altında sorumlu olmalarına yol açar. Noterlerin kusursuz sorumluluk hâli söz konusu değildir; ancak kusurlu hareket, özen eksikliği, mevzuata aykırı düzenlemeler veya tarafların kandırılması gibi vakalar, noterler aleyhine idari, hukuki ya da cezai sorumluluk süreçlerini tetikleyebilir.

Yasal Dayanaklar ve Düzenleyici Çerçeve​

Türkiye’de noterlik kurumu, başta 1512 sayılı Noterlik Kanunu olmak üzere çeşitli yönetmelikler, genelgeler ve meslek kurallarıyla düzenlenmiştir. Ayrıca, ilgili yargı kararları ve Danıştay içtihadı da noterliğin faaliyet alanını, yetki ve sorumluluklarını somutlaştırmaktadır. Noterlik Kanunu; noterlerin mesleğe kabul şartlarını, görev alanlarını, yetki kısıtlamalarını, disiplin ve cezaî sorumluluk süreçlerini detaylı bir şekilde ortaya koyar.

Bunlara ek olarak, Borçlar Kanunu, Medeni Kanun ve Türk Ceza Kanunu gibi genel düzenlemelerde de noterlerin faaliyet alanlarına etki eden hükümler bulunmaktadır. Örneğin, Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan haksız fiil sorumluluğuna ilişkin genel prensipler, noterlerin sebep olabileceği zararlara yönelik tazminat sorumluluklarının şekillenmesinde rol oynar. Yine Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen çeşitli suç tipleri (örn. sahtecilik, görevi kötüye kullanma) noterin sorumluluğunu artırıcı veya tanımlayıcı hususlar içerir.

Noterlik Kanunu ve ilgili mevzuat, noterin hak ve yükümlülüklerini ayrıntılı şekilde belirtmekle birlikte, sorumluluğun hangi şartlarda doğacağına dair genel çerçeveyi Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu gibi genel kanunlara da bırakmıştır. Bu durum, bir işlemin hukuki nitelik ve sonuçlarını değerlendirirken noterlerin kendi alanlarına giren konularda özenle davranmasını gerektirir. Aksi takdirde, noter mevzuata aykırı veya eksik işlem yaptığı gerekçesiyle hem disiplin hem de hukuki veya cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.

Düzenleyici çerçevenin bir diğer önemli boyutu, Noterler Birliği’nin yayımladığı meslek içi kurallar ve genelgeler aracılığıyla ortaya çıkar. Meslek içi denetim, disiplin kurulu kararları ve uygulama tebliğleri, noterlik mesleğinin birbiriyle tutarlı, standartlaşmış biçimde uygulanması bakımından önem arz eder. Böylece her noterin aynı özen ve tarafsızlık ilkeleri ışığında çalışması, kurumun kamu güveni sağlamadaki rolünü pekiştirir.

Noter Sorumluluk Türleri​

Noterlerin faaliyetleri sırasında yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya yerine getirirken hata, ihmal ya da kasıtlı davranış gibi fiilleri söz konusu olduğunda, birkaç farklı sorumluluk türü devreye girer. Genel olarak üç ana kategoride incelemek mümkündür:

• Hukuki Sorumluluk: Noterin kusurlu davranışı nedeniyle bir zarara yol açması hâlinde, zararın tazmini söz konusu olabilir. Bu sorumluluk türünde, zarar gören taraf, noterin hatalı veya hukuka aykırı işleminden dolayı maddi veya manevi zarara uğradığını ispatlamak durumundadır.
• Cezai Sorumluluk: Noterin kasıtlı olarak kanuna aykırı işlem yapması veya görevi kötüye kullanması hâlinde, Türk Ceza Kanunu kapsamındaki suçlardan dolayı cezalandırılması söz konusu olabilir. Örnek olarak resmî belgede sahtecilik, rüşvet, görevi ihmal veya görevi kötüye kullanma gibi suçlar verilebilir.
• İdari/Disiplin Sorumluluğu: Noterin meslek kurallarına aykırı fiilleri veya mevzuatça belirlenen görevleri gereği gibi yerine getirmemesi hâlinde ilgili disiplin kurulunca soruşturulması ve meslekten geçici uzaklaştırma veya para cezası gibi yaptırımlarla karşılaşması mümkündür.

Noterin belirli bir işlem nedeniyle sorumluluğunun doğabilmesi için, fiil ile ortaya çıkan zarar arasında illiyet bağı aranır. Ayrıca, noterin kusuru veya kastı olup olmadığı da sorumluluğun derecesini ve türünü etkiler. Örneğin, kimlik kontrolünün usule uygun yapılmaması sonucunda sahte kimlikle işlem yapılmasına imkân verilmesi hâlinde noterin ihmali olabilir. Bu durumda noter, hem tazminat ödemek zorunda kalabilir hem de disiplin soruşturmasıyla karşılaşabilir.

Noterlik Mesleğinde Uygulamada Karşılaşılan Sorumluluk Halleri​

Noterlik uygulamasında en sık rastlanan sorumluluk halleri genellikle belge düzenlemesindeki hata veya eksikliklerle ilgilidir. Örneğin, imza tasdiki yapılırken şahısların kimlik bilgilerinin eksik veya yanlış kaydedilmesi, belgelerde tarihin veya adresin yanlış yazılması, tarafların beyanlarının tam olarak yansıtılmaması gibi durumlar, hem işlemin hukuki geçerliliğini tehlikeye sokar hem de noterin sorumluluğunu doğurabilir.

• Kimlik Tespiti ve Hatalar: Noterler, kimlik doğrulama süreçlerinde büyük hassasiyet göstermelidir. Eksik veya ihmal edilmiş kimlik kontrolü, sahte kimlik ile işlem yapılmasına neden olabilir. Böyle bir durumda üçüncü kişilerin maddi zarara uğraması söz konusudur. Hatalı kimlik tespiti kaynaklı sorunlar, özellikle taşınmaz devir işlemlerinde veya yüksek değerli sözleşmelerde büyük mağduriyetlere yol açar.
• İşlemlerin Hukuka Aykırı Olması: Tarafların yapmak istediği işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu hâllerde noter işlem yapmakta ısrar edemez. Buna rağmen işlemi onaylayan noter, kusurlu davranmış kabul edilir. Örneğin, kanunun yasakladığı veya tarafların ehil olmadığı konularda düzenlenen sözleşmeler geçersiz olacağı gibi noterin mesleki sorumluluğu da gündeme gelebilir.
• Şekil Şartlarının Yerine Getirilmemesi: Bazı hukuki işlemler, kanun gereği noter onayı olmadan geçersiz kabul edilir veya ispat aracı olarak zayıf kalır. Bu işlemler düzenlenirken noter, kanunun öngördüğü şekil şartlarını tam olarak yerine getirmelidir. Örneğin, bir vekâletnamenin gerektirdiği özel yetki unsurları eksik bırakılırsa veya vasiyetnamenin usule uygun hazırlanması ihmale uğrarsa, noterin sorumluluğu doğar.
• Yanlış Bilgilendirme veya Eksik Açıklamalar: Noterlerin taraflara işlem hakkında temel hukuki bilgileri sunması gerekir. Aksi hâlde taraflar bilmeden hak kaybına uğrayabilir. Örneğin, vekâletname düzenlenirken vekil tayin edilen kişiye verilen yetkilerin kapsamı hakkında tarafın yanlış bilgilendirilmesi, daha sonra hukuki uyuşmazlıklara yol açabilir. Bu tür eksik veya hatalı bilgilendirmeler, noterin sorumluluğunu tetikleyebilir.

Uygulamada noterlerin sıklıkla karşılaştığı bir diğer önemli sorun, sahte belgelerle işlem yapılmasıdır. Bu durumda noter, belgenin sahte olduğunu anlamak için gerekli dikkat ve özeni göstermemişse kusurlu addedilebilir. Özellikle nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü belgesi gibi resmî kimlik belgelerinin sahteleriyle işlem yapılması, yalnızca vatandaşlar için değil, aynı zamanda noterler için de büyük risktir. Noter, ilgili mevzuat uyarınca kimlik kontrolü yapmak, şüpheli durumlarda belgeleri daha ayrıntılı biçimde incelemek veya resmi mercilere danışmakla yükümlüdür.

Tazminat Uygulamaları ve Sorumluluk Sigortası​

Noterin kusurlu davranışı nedeniyle zarar gören tarafların, yargı yoluna başvurarak maddi veya manevi zararlarının giderilmesini talep etmesi mümkündür. Tazminat davasında, noter tarafından gerçekleştirilen işlemde kusur unsuru, zarar ve illiyet bağı incelenir. Kusur, ihmal boyutunda veya kasıt boyutunda olabilir. İhmal boyutunda ise noterin, özen yükümlülüğünü gereği gibi yerine getirmediği saptanmalıdır. Kasıtlı davranış söz konusu olduğunda ise cezai sorumluluk da gündeme gelecektir.

Noterler, mesleki sorumluluk sigortası yaparak olası tazminat taleplerini teminat altına alabilirler. Bazı ülkelerde noterlik mesleği için sorumluluk sigortası zorunlu kılınmışken, Türkiye’de bu zorunluluğa ilişkin açık bir yasal hüküm olmadığı dönemlerde dahi pek çok noter, mesleki sorumluluk sigortasına ihtiyaç duymaktadır. Bu sigorta poliçesi, noterin kusurlu davranışı sonucu oluşan zararı belirli limitler dâhilinde karşılar.

Mesleki sorumluluk sigortası, hem vatandaşların mağduriyetini hızlı ve kolay biçimde gidermek hem de noterlerin ekonomik yönden ağır yüklerle karşılaşmasını önlemek yönünde işlevseldir. Bununla birlikte, sigortanın varlığı, noterin kusursuz olduğu anlamına gelmez. Noter yine de dikkat, özen ve meslek kurallarına uyma zorunluluğunu devam ettirir. Sigorta, sadece ortaya çıkan zararların tazmin edilme sürecini kolaylaştıran bir güvence işlevi görür.

Şikâyet Prosedürlerine İlişkin Hukuki Dayanak​

Noterlik mesleğinin kamusal yönü gereğince, noterlerin mesleki faaliyetlerine yönelik denetimler ve disiplin mekanizmaları mevcuttur. Şikâyet prosedürleri, noterlik hizmetlerinden yararlanan vatandaşlar veya işlemlerin tarafı olmayan üçüncü kişilerin mağdur olması ya da noter hakkında şüphe verici bir durumun ortaya çıkması hâlinde devreye girer.

Bu prosedürlerin dayanağı, öncelikle 1512 sayılı Noterlik Kanunu ve devamında Noterlik Yönetmeliği hükümleridir. Ayrıca, Noter Odaları ve Türkiye Noterler Birliği’nin iç düzenlemeleri, meslek kuralları ve etik ilkeler de şikâyetlerin incelenmesinde esas alınır. Disiplin soruşturmaları da benzer şekilde Noterlik Kanunu’nda düzenlenmiştir; soruşturma neticesinde noter hakkındaki iddia geçerli görülürse farklı düzeylerde yaptırımlar söz konusu olabilir.

Şikâyet hakkı sadece doğrudan zarar gören kişilere özgü olmayıp, kamunun genel çıkarını veya hukuki düzeni koruma amacıyla da kullanılabilir. Örneğin, noterlik işlemlerinde usulsüzlük olduğunu tespit eden bir kamu kurumu ya da başka bir noter dahi durumu ilgililere veya denetleyici makamlara bildirebilir. Bu yönüyle, noterlik hizmetindeki disiplin ve denetim mekanizmaları, sadece zarar gören şahısların girişimleriyle sınırlı değildir.

Ayrıca, noterlik işlemlerinde oluşan hatalar veya suistimaller, bazen cezai boyut da kazanabilir. Örneğin, sahte belge düzenleme veya rüşvet iddiaları söz konusu olduğunda, savcılık tarafından re’sen soruşturma başlatılması mümkündür. Bu durumda noter hakkında ceza davası açılabileceği gibi, disiplin soruşturması da paralel şekilde ilerler. Şikâyet prosedürleri, cezai boyutun dışında, disiplin ve hukuki boyutları da içerir. Dolayısıyla, şikâyet dilekçesinde noterin hangi tür sorumluluğuna ilişkin iddiaların yöneltildiği önemlidir.

Şikâyet Süreçleri ve İşleyiş​

Noter aleyhine şikâyet süreci, genellikle yazılı bir şikâyet dilekçesiyle başlar. Şikâyet dilekçesinde, şikâyette bulunan kişi veya kurumun kimliği, noterin hangi işlemi nedeniyle sorumluluğunun doğduğu ve hangi somut olayların gerçekleştiği belirtilmelidir. Şikâyet, doğrudan ilgili Noter Odası’na, Türkiye Noterler Birliği’ne veya savcılığa yapılabilir. Sürecin işleyişi şu şekilde özetlenebilir:

1. Şikâyetin Başlatılması: Şikâyet eden taraf, noterin meslek ihlali veya hukuka aykırı davranışta bulunduğuna ilişkin iddialarını somut delillerle veya tanık ifadeleriyle destekleyerek ilgili mercilere başvurur.
2. Ön İnceleme ve Değerlendirme: Şikâyeti alan disiplin kurulu, oda veya birlik, öncelikle şikâyetin konusu ile ilgili yeterli bilgi ve belge olup olmadığını inceler. Hangi tür sorumluluk (disiplin, hukuki veya cezai) söz konusu olabileceği tespit edilmeye çalışılır.
3. Soruşturma Aşaması: Ön inceleme sonucunda ciddi bulgular varsa detaylı soruşturma açılır. Bu aşamada noter ve ilgili diğer tarafların ifadelerine başvurulabilir. Belgeler, kayıtlar ve diğer kanıtlar detaylı şekilde incelenir.
4. Karar Aşaması: Soruşturma sonucu, noter hakkında bir meslek ihlali, kusur veya mevzuata aykırılık tespit edilirse disiplin cezası uygulanmasına karar verilebilir. Yeterli delil bulunamazsa veya şikâyet asılsız görülürse, işlem yapılmasına yer olmadığı şeklinde karar verilir.
5. Cezai Boyut: Şikâyetin konusu, cezai bir suça ilişkin ise savcılığa sevk edilerek ceza yargılaması süreci başlatılır. Disiplin süreci ile ceza yargılaması çoğu durumda paralel yürüyebilir.

Şikâyet sürecinin sonunda, eğer noterin kusurlu olduğu tespit edilirse, farklı yaptırım biçimleri gündeme gelebilir. Bunlar arasında uyarma, kınama, para cezası, kısa süreli meslekten men veya nadir durumlarda noterlik görevine son verme gibi sonuçlar yer alır. Elbette, noter bu kararlar için yargı mercilerine itiraz edebilir. Soruşturma ve kovuşturma aşamalarının her biri, noterlik mesleğinin itibarını ve dürüstlüğünü korumaya yönelik bir denetim mekanizması işlevi görür.

Noter aleyhine yapılan şikâyet sadece meslekî disiplin boyutuyla sınırlı kalmaz. Mağdur olan taraf, ayrıca hukuki tazminat talebinde de bulunabilir. Bu, bağımsız bir hukuk davası olarak açılabileceği gibi, şikâyet prosedürü sırasında ortaya çıkan veriler de mahkemece dikkate alınabilir.

İtiraz Hakkı ve Yargısal Denetim​

Disiplin kurulları veya oda yönetim kurullarınca verilen kararlar, ilgili notere bildirilir. Eğer noter bu karara itiraz etmek isterse, Noterlik Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde belirtilen sürede bir üst kurula veya yargı merciine başvurarak kararın tekrar incelenmesini talep edebilir. İtiraz hakkı, hem noter açısından hem de şikâyet eden taraf açısından mevcuttur.

Disiplin cezasına karşı yargısal denetim imkânı da söz konusudur. Nihayetinde, noterlik kamu hizmeti nitelikli bir meslek olduğu için idari işlem niteliğindeki disiplin cezalarına karşı idari yargıda dava açılabilir. Örneğin, noter hakkında verilen meslekten geçici men kararı, yetkili idare mahkemesi nezdinde iptal davasına konu olabilir. Bu durumda mahkeme, soruşturma süreçlerinin hukuka uygunluğunu, delillerin yeterliliğini ve kararın orantılılığını değerlendirir.

Cezai sorumluluk söz konusu olduğunda ise, ceza mahkemeleri süreci denetler ve kararları temyize tâbidir. Noterin beraati veya cezası, kesinleşmiş yargı kararıyla hükme bağlanır. Şikâyet eden taraf da, takipsizlik kararına veya beraat kararına itiraz yoluna giderek bir üst merci tarafından incelenmesini sağlayabilir. Bu şekilde çift taraflı ve çok katmanlı bir denetim mekanizması, noterlik kurumunun şeffaflığını ve sorumluluk ilkelerini hayata geçirir.

İspat Yükü​

Noter aleyhine açılacak tazminat davalarında veya disiplin soruşturmalarında, kural olarak kusuru ve oluşan zararı ispat etme yükü şikâyetçiye ya da davacı tarafa aittir. Ancak, noterlik işlemlerinde belli özen yükümlülüklerinin bulunması ve bu yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğine dair belgelerin de noterlikte saklanması sebebiyle, noter bazı durumlarda kendi kusursuzluğunu kanıtlamaya yönelik delilleri sunmak zorunda kalabilir.

Örneğin, kimlik kontrolü konusundaki bir uyuşmazlıkta noter, kimlik fotokopilerini ve işlem kayıtlarını doğru şekilde tutup tutmadığını göstererek özenli davrandığını kanıtlamaya çalışabilir. Taraflar arasındaki irade beyanının tam ve doğru biçimde aktarıldığını ispatlamak içinse, düzenlenen metin ve alındı belgeleri devreye girer. Noter, her türlü işlemde bu kayıtları düzenli ve eksiksiz tutmalıdır. Zira, yasal mevzuat gereği noterler, meslek faaliyetleri kapsamında tutmakla yükümlü oldukları siciller veya belgelerle kusursuz olduklarını iddia edebilirler.

Bazı hâllerde kusur karinesinin noter aleyhine işletilmesi mümkündür. Örneğin, usule uygun yapılmadığı sabit olan bir işlemde kimlik kontrolünün eksikliği net biçimde tespit edilirse, noter kusurlu sayılabilir ve aksi ispat edilene kadar bu kusur karinesi geçerli olur. Bu gibi durumlarda noter, özel ve geçerli delillerle kendisine isnat edilen suistimale katılmadığını veya ihmalde bulunmadığını göstermeye çalışmalıdır.

Disiplin Sorumluluğu ve Yaptırımlar​

Noterlik mesleğinde disiplin sorumluluğu, mesleğin düzenini ve itibarını korumak amacıyla öngörülmüştür. Disiplin soruşturmaları, noterlerin kanunda açıkça belirtilen yükümlülüklere aykırı davranışları, mesleki etik kurallarını ihlâl etmeleri veya idari düzenlemelere uymamaları hâlinde başlatılabilir. Disiplin cezaları, basit uyarı ve para cezasından, ağırlaştırılmış cezalar olan meslekten geçici men veya sürekli men cezasına kadar uzanır.

Disiplin soruşturmasında, noterlik makamının tarafsızlığına veya dürüstlüğüne gölge düşüren her türlü davranış incelenir. Örneğin, belli bir işlemde yüksek meblağlı rüşvet iddiası, disiplin yönünden de ceza yargılaması yönünden de önem arz eder. Noterlik Kanunu’nda öngörülen suç tipleri veya kusurlu davranış örüntüleri arasında şu hususlar yer alabilir:

• Belge düzenleme veya tescil süreçlerinde kasıtlı olarak gerçeğe aykırı beyan oluşturmak.
• Kanunen zorunlu belgeleri saklamamak veya tahrip etmek.
• Taraflardan birinin zararına olacak biçimde haksız menfaat temin etmek.
• Aynı işlemde taraflardan birine aleni şekilde destek vererek tarafsızlık ilkesini ihlal etmek.
• Yetki sınırlarını aşmak veya noterlik mührünü hukuka aykırı şekilde kullanmak.

Disiplin soruşturmaları, genellikle Noter Odası bünyesindeki disiplin kurullarınca ya da Türkiye Noterler Birliği’nin oluşturduğu üst disiplin kurullarınca yürütülür. Soruşturma safhasında, noter ve şikâyetçi tarafın beyanları ile sunulan deliller değerlendirilir. Delil yetersizliği hâlinde kovuşturmaya gerek olmadığına veya ceza tayinine yer olmadığına dair karar alınabilir. Cezalandırma yönünde bir kanaat oluştuğunda, gerekçeli bir karar oluşturularak taraflara tebliğ edilir.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Örnek Olaylar​

Noterlik kurumunun titizlikle denetlenmesine rağmen, pratikte çeşitli sorunlar ve örnek olaylar yaşanmaktadır. Özellikle belge sahteciliği, ekonomik suçlar veya organize dolandırıcılık faaliyetlerinde noterlik işlemlerinin kötüye kullanılması söz konusu olabilir. Bu sorunlar, çoğunlukla kimlik tespiti sırasında yapılan hatalar, mevzuata hâkim olmama veya noter çalışanlarının yeterince eğitilmemesinden kaynaklanabilir.

Örneğin, organize suç şebekeleri, sahte kimlik ve belgelerle yüksek meblağlı taşınmaz satış işlemlerini gerçekleştirmek için noterlere başvurabilir. Noter, temel kimlik doğrulama prosedürünü atlamış ya da yeterince dikkat etmemişse, mağdur kişinin taşınmazı elinden çıkmış olur. Sonrasında bu işlem geçerli görülür, ancak gerçek malik zarara uğradığı iddiasıyla hem noter aleyhine tazminat davası hem de cezai şikâyette bulunabilir.

Benzer şekilde, vasiyetname düzenlenmesi süreçlerinde yaşanabilecek suistimaller de noteri sorumluluk altına sokabilir. Örneğin, vasiyet sahibinin zihinsel ehliyetinin olup olmadığına dair yeterli inceleme yapılmadan vasiyetnamenin onaylanması, daha sonra mirasçılar arasında uyuşmazlığa neden olabilir. Burada noter, gerekli özeni göstermediği gerekçesiyle hem disiplin hem de hukuki sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.

Bunların yanı sıra, yüksek işlem hacmine sahip noterlik ofislerinde, iş yoğunluğu nedeniyle dikkat ve özen eksikliği ortaya çıkabilir. Personelin yeterli eğitim almaması, büyük miktarda belgelerin hızlıca işleme konması veya teknolojik denetim araçlarının yetersizliği, kurumsal düzeyde hatalara ve dolayısıyla sorumluluk davalarına yol açabilir. Buna karşın birçok noterlik ofisi, dijital arşiv sistemleri, biyometrik kimlik doğrulama yöntemleri ve standart işlem protokolleriyle bu tür riskleri en aza indirmeye çalışmaktadır.

Sorumluluğa İlişkin Bazı Örnek Hükümler ve Uygulama Esasları​

Noterlerin sorumluluğuna ilişkin mevzuat ve yargı içtihadı, belirli özel durumları ve genel ilkeleri kapsayacak şekilde oluşmuştur. Örneğin, Yargıtay kararlarında, noterin “gerçek kişilerin kimlik ve yetki tespitini yaparken her türlü özeni göstermesi gerektiği” vurgulanmıştır. Aynı şekilde, vekâletnamelerdeki kapsam sorunlarıyla ilgili davalarda Yargıtay, “taraflara eksik veya yanlış bilgi verilmesi” sonucu oluşan maddi zararlardan noterin sorumlu tutulabileceğine hükmetmiştir.

Disiplin kurulları kararlarında ise, noterlik mührünün usulsüz kullanılması veya noter onayı verilmemesi gereken işlemlere onay verilmesi gibi konularda ağır cezaların uygulanabildiği görülür. Bazı vakalarda, noterlik personelinin de sorumlu tutulabileceği; ancak nihai sorumluluğun noterlik mührünü taşıyan noter üzerinde olduğu vurgulanır. Bu durum, noterin personelini uygun biçimde eğitme, denetleme ve gözetim sorumluluğunu da beraberinde getirmektedir.

Uygulamadaki esaslardan biri de, noter tarafından tutulan sicillerin, kayıtların ve delillerin eksiksiz olması yükümlülüğüdür. Özelikle dijital döneme geçişle birlikte, noterlere ait işlem kayıtları ve taranmış belge arşivleri, sorumluluk davalarında önemli delil teşkil eder. Bu kayıtların düzgün tutulması ve yetkili makamlara istenildiğinde sunulması, hem noterin kendi sorumluluğunu hafifletir hem de sürecin hızlı çözümüne katkı sağlar.

Şikâyet İncelemesinde Yetkili Kurumlar​

Noter hakkında bir şikâyet söz konusu olduğunda, öncelikle il veya ilçe bazında faaliyet gösteren Noter Odası devreye girebilir. Eğer olayın daha üst düzey bir inceleme gerektirdiği düşünülürse veya Noter Odası’nın yetkisi aşılırsa, Türkiye Noterler Birliği veya Adalet Bakanlığı nezdinde soruşturma talep edilebilir. İdari açıdan noterlerin denetimi, Adalet Bakanlığı ve Türkiye Noterler Birliği’nin iş birliği içinde yürüttüğü bir süreçtir.

Cezai şikâyetlerde ise savcılık makamı doğrudan yetkili olup, noterlik faaliyetinin kamu yönü nedeniyle soruşturmayı özel bir titizlikle yürütmek durumundadır. Sahtecilik, rüşvet, görevi kötüye kullanma gibi suçlamalar incelenirken ilgili noter odası veya Türkiye Noterler Birliği’ne de bilgi verilir. Böylece disiplin yönünden paralel bir süreç başlatılabilir. Her iki sürecin sonuçları, zaman zaman farklılık gösterebilir; disiplin boyutunda kusurlu bulunan bir fiil, ceza yargılamasında delil yetersizliği nedeniyle beraatle sonuçlanabilir veya tam tersi de geçerli olabilir.

Disiplin ve Cezai Sorumluluğun Birlikte İşleyişi​

Noterler hakkında disiplin ve cezai sorumluluk süreçleri birbirinden bağımsız biçimde ilerleyebilir. Disiplin soruşturması, Noterlik Kanunu’nun öngördüğü kurallar çerçevesinde yargı dışı bir inceleme mekanizmasıdır. Cezai sorumluluk ise Türk Ceza Kanunu hükümleri gereğince yargısal bir süreci içerir ve soruşturma-savcılık aşamasından başlayarak mahkeme tarafından hükme bağlanır.

Disiplin soruşturmasında yeterli kanıt bulunup noter hakkında meslekten men cezası dahi verilebilirken, aynı konunun ceza soruşturmasında beraat ile sonuçlanması mümkündür. Bunun en yaygın nedeni, cezai sorumluluk için aranan ispat şartlarının ve delil standartlarının daha yüksek olmasıdır. Buna karşın, noter hakkında ceza mahkemesince mahkûmiyet kararı verildiğinde, disiplin yaptırımının da daha ağır olması muhtemeldir.

Meslek İçi Eğitim ve Denetim Mekanizmalarının Önemi​

Noterlik mesleğinde sorumluluk ve şikâyet konularını azaltmanın veya en aza indirmenin en etkin yolu, meslek içi eğitimi ve düzenli denetimleri geliştirmektir. Yeni mevzuat değişiklikleri, teknolojik yenilikler veya sahtecilik yöntemleri karşısında noterlerin sürekli eğitilmesi, sorumluluk riskini ciddi ölçüde azaltır. Türkiye Noterler Birliği, düzenli olarak seminerler, konferanslar ve çevrimiçi eğitim programları organize ederek üyelerin bilgi düzeyini güncel tutmaya çalışır.

Denetim mekanizmaları da bu eğitimi tamamlar. Zaman zaman yapılan olağan veya şikâyet üzerine yapılan olağanüstü denetimlerde, noterlik ofislerindeki kayıtlar, personel eğitimi, belgelerin düzenlenme biçimi ve mali konular gözden geçirilir. Tespit edilen eksiklikler için uyarılar yapılır ve belirli süre içinde düzeltme istenir. Bu uygulamalar, hem noterlerin sorumlu davranışını teşvik eder hem de şikâyetlerin artmasını engelleyen bir önleyici işlev görür.

Teknolojik Gelişmelerin Sorumluluk ve Şikâyetlere Etkisi​

Günümüzde noterler, pek çok işlemi elektronik ortamda gerçekleştirebilmektedir. E-imza, e-belge ve dijital arşiv teknolojileri, iş süreçlerini hızlandırmakta ve güvenlik zafiyetlerini azaltmaktadır. Ancak, teknolojinin gelişmesiyle birlikte siber saldırılar, dijital sahtecilik ve veri ihlalleri gibi yeni tür riskler de ortaya çıkar. Bu, noterlerin sorumluluk kapsamını genişleten ve farklı boyutlarla tanışmalarına neden olan bir gelişmedir.

Elektronik ortamda düzenlenen belgelerin güvenliği, kriptografik yöntemler veya blockchain teknolojisiyle sağlanmaya çalışılmaktadır. Noterlerin, bu sistemleri doğru ve güncel şekilde kullanması zorunludur. Aksi hâlde, elektronik imza geçerliliğini yitirebilir, belge sahte imiş gibi görünebilir veya yetkisiz kişilerin eline geçebilir. Böyle bir durumda sorumluluk, geleneksel noterlik faaliyetlerinde olduğu gibi, kusurun varlığına ve illiyet bağına göre değerlendirilir.

Teknolojik gelişmelerin bir diğer etkisi, şikâyet prosedürlerinin daha şeffaf yürütülmesini sağlamasıdır. Artık şikâyet dilekçeleri ve soruşturma dosyaları, dijital platformlar aracılığıyla kolayca işlenip arşivlenebilir. İlgili taraflar, dosyaya ilişkin gelişmeleri elektronik ortamdan takip edebilir. Bu da, bürokratik aksaklıkların azalmasına, süreçlerin hızlanmasına ve olası hataların daha çabuk tespit edilmesine katkı sunar.

Uluslararası Uygulamalar ve Karşılaştırmalar​

Farklı ülkelerin noterlik sistemleri arasında ciddi farklılıklar bulunur. “Latin Notariat” sistemine sahip ülkelerde (Fransa, İtalya, İspanya vb.) noterler, devlet adına daha geniş yetkilerle donatılmıştır ve noterler genellikle aynı zamanda avukat veya hukuk müşaviri sıfatı da taşımazlar. Bu sistemde, noterlerin sorumluluğu konusunda oldukça katı kurallar uygulanır; noterlerin mesleki sorumluluk sigortası genelde zorunludur ve şikâyet prosedürleri oldukça detaylıdır.

Anglo-Sakson hukuk sisteminde ise (İngiltere, ABD gibi) noter kavramı farklı bir nitelik taşır. Bu ülkelerde noter genellikle sadece imza tasdiki veya basit belge onayı gibi işlemleri yapar. Dolayısıyla sorumluluk kapsamı, “Latin Notariat” sistemine kıyasla daha sınırlı olabilir. Şikâyet prosedürleri de çoğunlukla eyalet bazında veya bölgesel kanunlara bağlıdır. Fakat son yıllarda, uluslararası ticaretin artmasıyla birlikte, belgelerin farklı hukuk sistemlerine uygun biçimde onaylanması ihtiyacı noterlerin sorumluluğunu ve görev alanını yeniden tanımlamaya başlamıştır.

Almanya’da noterler, hukuk eğitimi almış ve belirli sınavları geçmiş kişiler arasından seçilir. Ayrıca, noterlerin göreve başlama sonrası mesleki eğitim süreçleri devamlıdır. Sorumluluk ve şikâyet mekanizmaları ise detaylı bir şekilde Federal Noterlik Kanunu tarafından düzenlenmiştir. Noter aleyhine yapılan şikâyetlerin değerlendirilmesi, mesleki birlikler ve disiplin kurulları tarafından gerçekleştirilir.

Bu çeşitlilik, noterlik mesleğinin evrensel niteliklerinin yanı sıra ülke bazında farklı düzenlemelere tabi olduğunu gösterir. Ancak ortak nokta, noterlik faaliyetinin kamu hizmeti niteliği taşıması nedeniyle sıkı bir denetime ve yüksek mesleki özen standartlarına tabi olmasıdır.

Mevzuattaki Gelişmeler ve Değerlendirmeler​

Zaman içinde noterlik mevzuatında çeşitli değişiklikler yapılmıştır. Mevzuat, teknolojik gelişmelere, toplumsal ihtiyaçlara ve yargı reformlarına paralel biçimde güncellenir. Belge saklama süreleri, elektronik sistemlere entegrasyon, kimlik doğrulama standartları gibi hususlarda son yıllarda birtakım yeni düzenlemeler getirilmiştir.

Ayrıca, mevzuatın kusurlu noter davranışlarını caydırıcı etki yaratması amacıyla disiplin cezalarında düzenlemelere gidilmesi, sorumluluk ve şikâyet süreçlerinin daha hızlı işlemekte olduğu bir ortam yaratır. Hukuk reform paketlerinde noterlerin görev alanının genişletilmesi veya daraltılması da tartışma konusudur. Kimi durumlarda, yargının yükünü hafifletmek adına noterlerin ihtilaf çözümüne dair ek yetkilerle donatılması gündeme gelebilir. Ancak bu durum, noterlerin sorumluluğunu artıracak bir adım olacağı için şikâyet mekanizmalarının da güçlendirilmesini zorunlu kılar.

Örnek Bir Tablo: Sorumluluk ve İlgili Mevzuat​

Tabloda özetlendiği üzere, noterler farklı sorumluluk türleri altında yargılanabilir veya incelenebilir. Hangi mevzuatın uygulanacağı, somut olayın niteliğine ve fiilin unsurlarına bağlıdır. Mesleki kurallar, disiplin yönetmelikleri ve içtihatlar da noterler için yol gösterici niteliktedir.

Riskleri Azaltmaya Yönelik Öneriler​

Noterlerin sorumluluk ve şikâyet prosedürleriyle sıkça karşılaşmaması için hem kurumsal hem de bireysel düzeyde alınabilecek önlemler vardır. Bunlardan bazıları şöyledir:

• Düzenli Eğitim ve Seminerler: Noterler ve personeli, sürekli değişen mevzuat ve teknoloji hakkında bilgilendirilmelidir.
• Kimlik Doğrulama Teknolojileri: Biyometrik sistemler, online nüfus kayıt sistemleri gibi araçların entegrasyonu, sahtecilik riskini azaltır.
• Standart İşlem Prosedürleri: Sıkça yapılan işlemler için adım adım kontrol listeleri oluşturmak, hata payını düşürür.
• Mesleki Sorumluluk Sigortası: Zorunlu veya gönüllü olarak yaptırılacak sigorta, oluşabilecek tazminat yükünü hafifletir.
• Dijital Arşiv ve Kayıt Tutma: Belgelerin sistematik şekilde arşivlenmesi, olası davalarda veya şikâyetlerde ispat kolaylığı sağlar.
• Denetim Mekanizmaları: Periyodik denetim ve iç kontrol, hata veya kötü niyetli eylemlerin erken tespit edilmesine yardımcı olur.

Yukarıdaki öneriler, noterlerin sorumluluğunu hafifletmeye ve şikâyetlerin artmasını engellemeye yönelik genel çerçeveyi çizer. Noterlik kurumu, birçok hukuki işlemin güvenilirlik teminatı olduğundan, bu kurumun sağlıklı işlemesi için gerekli tedbirlerin alınması, toplumsal açıdan önemlidir.

Kaynakça ve İlgili Mevzuat​

Noterlik sorumluluğu ve şikâyet prosedürlerine dair daha kapsamlı bilgilere ulaşmak için başvurulabilecek temel kaynaklar şunlardır:

• 1512 sayılı Noterlik Kanunu
• Noterlik Kanunu Yönetmeliği
• Türk Borçlar Kanunu
• Türk Ceza Kanunu
• Medeni Kanun
• Türkiye Noterler Birliği Genelgeleri
• Yargıtay İçtihatları

Ayrıca hukuk dergileri ve akademik çalışmalarda noterlik sorumluluğuna ilişkin pek çok makale, içtihat değerlendirmesi ve karşılaştırmalı hukuk incelemesi mevcuttur. Bu tür kaynaklar, uygulamada ortaya çıkan yeni sorunlara ışık tutar ve yargısal süreçlerdeki eğilimleri ortaya koyar. Özellikle Yargıtay kararları, noterlik sorumluluğu konusunda yol gösterici niteliktedir ve hangi koşullarda noterin sorumlu tutulabileceğini somut örnekler üzerinden açıklamaktadır.

Değerlendirme ve Önemli Noktalar​

Noterlik, hem kamusal güvenin tesisi hem de bireylerin hukuki işlemlerinin sağlıklı şekilde yürütülmesi amacıyla oluşturulmuş bir kurumdur. Bu kurumun fonksiyonunu yerine getirebilmesi için noterlerin dikkat, özen, tarafsızlık ve dürüstlük ilkelerine sıkı sıkıya bağlı olması zorunludur. Buna rağmen, insan faktörünün ve sistem zafiyetlerinin devreye girmesiyle hatalar veya suistimaller yaşanabilmektedir. Bu noktada, noter sorumluluğu ve şikâyet prosedürleri devreye girerek mesleki hataların yaptırımla sonuçlanmasını sağlar ve kamu güvenini korumaya yardımcı olur.

Hukuki, cezai ve disiplin sorumluluğunun farklı boyutları, noterlik faaliyetlerinin çok yönlü denetim altında tutulduğunu gösterir. Şikâyet süreçleri, hak kaybı yaşayan veya zarara uğrayan tarafların adalete erişimini kolaylaştıran bir mekanizmadır. Diğer yandan, haksız ya da kasıtlı olarak yapılan şikâyetlerin de noterin mesleki itibarını zedeleyebileceği göz önünde bulundurulmalı, soruşturmalar sağlıklı ve delile dayalı şekilde yürütülmelidir.

Teknolojinin gelişimi, noterlik hizmetlerini daha erişilebilir, hızlı ve güvenli kılma potansiyeline sahiptir. Ancak bu durum, aynı zamanda yeni sorumluluk alanlarını ve riskleri de beraberinde getirir. Dijital işlemlerin artmasıyla birlikte siber güvenlik önlemlerinin alınması, veri koruma politikalarının geliştirilmesi ve personelin bu konularda eğitilmesi büyük önem taşır.

Noterlerin mevzuata tam uyumlu çalışması, meslek içi eğitimlere düzenli katılım göstermesi ve risk önleyici tedbirler alması, sorumluluk davalarının ve şikâyet prosedürlerinin sayısını azaltacaktır. Şayet bir şikâyet durumu ortaya çıkarsa, mevzuatın öngördüğü yollar titizlikle takip edilmeli, tarafsız ve hızlı bir soruşturma süreci işletilmelidir. Kamuoyunun güvenini sarsmamak adına, noterlerin sorumluluğuna ilişkin süreçlerin şeffaflığı da önemlidir.

Disiplin mekanizmalarının varlığı, noterlerin mesleki standartlara uygun davranmasını temin eden bir sistem sağlar. İdari ve cezai sorumluluk ise, ciddi ihlâl ve suç durumlarında toplumsal düzeni ve mağdur haklarını korumak için devreye girer. Neticede, noterlik kurumunun sağlıklı işleyişi, hukuki işlemlerin daha az ihtilafla sonuçlanması, toplum genelinde hukuka güvenin artması ve yargı sisteminin yükünün azalması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu denli önemli bir kamu hizmetinin, denetim ve yaptırım mekanizmalarıyla desteklenmesi de kaçınılmaz bir gerekliliktir.