Tazminat Çeşitleri (Maddi, Manevi)

Borçlar Hukukunda Tazminat Kavramı​

Borçlar hukuku, özel hukuk düzeni içinde kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen ve taraflara belirli haklar ile yükümlülükler getiren bir hukuk dalıdır. Bu kapsamda haksız fiiller, sözleşmelere aykırılıklar veya kanundan doğan çeşitli sorumluluk durumları sonucunda zarara uğrayan tarafın zararının giderilmesi esas kabul edilir. Zararın giderilmesi, Türk hukukunda “tazminat” kurumu üzerinden sağlanır. Tazminat, zarar gören kişinin maddi ve manevi bütünlüğünün yeniden tesis edilmesi veya mümkün olduğunca eski haline getirilmesi amacını güder. Borçlar hukukundaki tazminat müessesesi, hem sözleşmesel sorumluluk hem de haksız fiil sorumluluğu bağlamında uygulanır.

Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 49 ve devamı maddeleri çerçevesinde, hukuka aykırı bir fiil sonucu ortaya çıkan zararın giderilmesinde tazminatın önemi büyüktür. Aynı şekilde sözleşme ilişkisi çerçevesinde, TBK m. 112 ve devamında sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk halleri düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerde tazminat miktarının belirlenmesi, tazminatın türü ve kapsamı gibi konular ayrıntılı şekilde ele alınır. Tazminat talebinin amacı, haksız fiil veya sözleşme ihlali nedeniyle meydana gelen kaybın mümkün olduğunca telafi edilmesidir.

Tazminat, genellikle iki ana kategoriye ayrılır: maddi tazminat ve manevi tazminat. Maddi tazminat, kişinin malvarlığındaki azalmayı veya uğradığı ekonomik zararları karşılamaya yöneliktir. Manevi tazminat ise ruhsal veya duygusal çöküntü, acı, ıstırap gibi maddi olmayan zararların giderilmesini hedefler. Borçlar hukuku uygulamasında bu iki tazminat türü çoğu zaman bir arada gündeme gelir. Özellikle ağır bir trafik kazası sonucunda hem kişinin tedavi giderleri ve iş kaybı gibi maddi zararları hem de çektikleri acının manevi boyutu değerlendirilmeye alınır.

Zarar görenin talep edebileceği tazminat miktarı, kusur, illiyet bağı, zararın kapsamı gibi hukuki unsurlarla şekillenir. Hakim, somut olayın şartlarına göre tazminatın miktarını belirlerken dürüstlük kuralı çerçevesinde ve hukuki ilkelere uygun hareket eder. Ayrıca tazminat talebinde bulunan davacının zararın ispatı yükümlülüğü de önemlidir. Zararın gerçek tutarı veya manevi zararın ciddiyeti kanıtlanmaksızın tazminata hükmedilmesi mümkün değildir. Bu nedenle tarafların süreci doğru yönetmeleri ve hukuki prosedüre uygun biçimde taleplerini ortaya koymaları gerekir.

Tazminatın Hukuki Dayanakları​

Tazminatın hukuki dayanakları, temel olarak iki ana gruba ayrılır: haksız fiilden doğan sorumluluk ve sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk. Bunun yanında kanundan kaynaklanan sorumluluk halleri de mevcuttur; ancak genellikle bu haller ya haksız fiil sorumluluğu ilkelerine ya da sözleşmesel sorumluluğa benzer şekilde değerlendirilir.
1. Haksız Fiil Sorumluluğu: Haksız fiil sorumluluğunda, TBK m. 49 hükmü çerçevesinde, “kusurlu ve hukuka aykırı bir fiil” sonucunda başkasına zarar veren kişi bu zararı gidermekle yükümlüdür. Haksız fiil sorumluluğunun doğması için bazı temel unsurlar aranır:
• Hukuka aykırı fiil
• Zarar
• Kusur
• Nedensellik (illiyet bağı)
Bu unsurlar bir araya geldiğinde sorumlu kişi, zararı tazmin etmek zorunda kalır. Tazminat, zarar görenin hem maddi hem de manevi kayıplarını kapsayabilir. Özellikle bedensel zararlarda, tedavi masraflarına ek olarak çalışma gücünün kaybı, iş göremezlik, bakım giderleri gibi çeşitli kalemler maddi tazminata dâhil edilir. Manevi tazminat yönünden ise kişinin fiziksel ve ruhsal bütünlüğünün zedelenmesi, acı, elem, korku gibi duygusal zararlar dikkate alınır.
2. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk: TBK m. 112 ve devamı maddelerine göre, bir sözleşmenin taraflarından biri sözleşmeden doğan edimini gereği gibi veya hiç ifa etmediği takdirde, ortaya çıkan zarardan sorumlu tutulabilir. Sözleşme, taraflar arasında bir hukuki ilişki yaratır ve bu ilişkinin ihlali halinde zarar gören tarafın tazminat talep etme hakkı vardır. Sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumlulukta da kusur, illiyet bağı ve zarar gibi unsurlar incelenir. Ancak taraflar sözleşmede belirli sorumluluk sınırları veya ek hükümler (cezai şart vb.) belirleyebilmiş olabilirler. Bu durumda tazminat miktarı, sözleşmenin özel hükümleri çerçevesinde şekillenir.
3. Kusursuz Sorumluluk Halleri: Borçlar hukukunda bazı durumlarda kusur şartı aranmaksızın sorumluluk doğabilir. Örneğin tehlike sorumluluğu, adam çalıştıranın sorumluluğu, yapı malikinin sorumluluğu gibi özel düzenlemelerle kusur olmadan da kişinin sorumluluğuna gidilebilir. Bu hallerde zarar görenin tazminat talebinde bulunabilmesi, çoğunlukla ilgili özel kanun hükmüne veya Yargıtay içtihatlarına dayanır. Bu sorumluluk türü de yine maddi veya manevi tazminat talebine olanak tanır.

Tazminatın Genel Unsurları ve İlkeleri​

Borçlar hukukundaki tazminat istemi, birtakım genel hukuk ilkelerine dayandırılır. Bu ilkelerin ortak noktası, zarar görenin meşru şekilde korunan menfaatinin ihlal edilmesi sonucunda ortaya çıkan mağduriyetinin giderilmesidir. Tazminatın genel unsurları:
1. Zarar: Tazminat isteminin temelini zarar oluşturur. Zarar; maddi veya manevi nitelikte olabilir. Maddi zararda, kişinin malvarlığında somut bir eksilme veya gelir kaybı söz konusudur. Manevi zararda ise kişinin manevi bütünlüğü, duygusal dünyası ya da itibar gibi maddi ölçüm zorluğu bulunan değerlerinde ihlal gerçekleşir.
2. Hukuka Aykırılık: Haksız fiillerde, fiilin hukuka aykırılığı esas alınır. Sözleşme ilişkilerinde ise sözleşme ihlali, hukuki düzenlemelere aykırılık olarak değerlendirilir.
3. Kusur: Genel kural olarak sorumluluğun doğabilmesi için kusur aranır. Kusurun çeşitli dereceleri (kast, ihmal, ağır ihmal vb.) tazminatın kapsamını etkiler. Ancak kusursuz sorumluluk hallerinde bu unsur aranmaz.
4. İlliyet Bağı (Nedensellik): Zarar ile fiil arasında uygun illiyet bağının bulunması gerekir. Fiil ile zarar arasında doğal (faktik) nedensellik yeterli olmayıp, hukuki nedenselliğin de incelenmesi gerekir. Hukuki nedensellik, fiilin normal akışa göre zarara uygun sebep olup olmadığının değerlendirilmesidir.
5. Zararın Tespit ve İspatı: Zarara uğrayan taraf, zararını ispat etmelidir. Manevi tazminat gibi soyut alanlarda da en azından zararın “varlığı” somut olayla tutarlı delil ve beyanlarla ortaya konmalıdır. İspat külfeti davacıda bulunur. Hakimin vicdani kanısı ve takdir yetkisi de manevi tazminatta önem taşır.

Tazminat hukukunda esas amaç, zarar görenin mağduriyetini gidermekle birlikte haksız zenginleşmesine yol açmamaktır. Dolayısıyla tazminat miktarı, zararı aşmamalıdır. Ayrıca “Hakkaniyet ilkesi” çerçevesinde hakim, somut olayın özelliklerine göre tazminat miktarında hakkaniyete uygun şekilde artırım veya indirim yapabilir.

Tazminat Türleri​

Borçlar hukukunda tazminat, genellikle iki ana başlık altında incelenir: maddi tazminat ve manevi tazminat. Bu iki tazminat türü, hukuki dayanak bakımından ayrışma göstermez; her ikisi de haksız fiil, sözleşmeye aykırılık veya kusursuz sorumluluk hallerinde talep edilebilir. Aralarındaki temel fark, giderilmeye çalışılan zararın niteliğidir. Maddi tazminatta para ile ölçülebilen zararlar giderilirken, manevi tazminatta maddi ölçüye vurulması zor ancak kişilik değerleriyle doğrudan ilgili zararlar telafi edilmeye çalışılır.

Maddi Tazminat​

1. Tanım ve Kapsam: Maddi tazminat, zarar görenin malvarlığında uğradığı kaybın karşılanmasını hedefleyen bir tazminat türüdür. Kişinin fiil ya da sözleşme ihlali sonucunda somut olarak ortaya çıkan ekonomik zararları, yoksun kalınan kâr, tedavi masrafları, iş gücü kaybı, malın değer kaybı gibi kalemler maddi tazminat içinde değerlendirilir.
2. Sözleşmeye Aykırılıkta Maddi Tazminat: Sözleşme hükümleri gereği ifa edilmesi gereken edimin gereği gibi yerine getirilmemesi veya hiç yerine getirilmemesi, karşı tarafın malvarlığında doğrudan veya dolaylı zararlara yol açabilir. Örneğin satım sözleşmesinde, satıcının ayıplı mal teslim etmesi alıcının ek maliyetlerle karşılaşmasına sebep olabilir. Bu durumda ayıplı malın tamiri veya değiştirilmesi masrafları, alıcının talep edebileceği maddi tazminat kalemlerindendir.
3. Haksız Fiilde Maddi Tazminat: Trafik kazası, iş kazası veya başka bir hukuka aykırı eylem sonucunda uğranılan maddi zararlar, haksız fiile dayalı maddi tazminat talebiyle giderilir. Vücut bütünlüğüne ilişkin zararlar (tedavi masrafları, ilaç giderleri, ameliyat masrafları, geçici veya kalıcı iş göremezlik nedeniyle doğan gelir kaybı) bu kapsamda en sık karşılaşılan durumlardır. Aynı şekilde ev, araç, eşya gibi maddi varlıklara verilen zararlar da bu gruba girer.
4. Zarar Tespiti ve Hesaplama Yöntemleri: Maddi zararın ispatı nispeten daha kolaydır; çünkü genellikle fatura, sözleşme, ekspertiz raporları, sağlık kurulu raporları gibi objektif belgeler mevcuttur. Hesaplama yapılırken zarar görenin harcamak zorunda kaldığı meblağ, yoksun kaldığı kazanç ve ileride doğabilecek zararın hesaplaması dikkate alınır. Özellikle kalıcı sakatlık durumlarında “aktif ve pasif devre” kazanç kayıpları, maluliyet oranı ve yaş gibi faktörler üzerinden detaylı hesaplama yapılır.
5. Hakkaniyet ve İndirim Sebepleri: Türk yargısında, haksız fiile maruz kalan kişinin de zararın doğmasında veya artmasında bir kusuru bulunuyorsa, tazminat miktarı TBK m. 52 uyarınca hakkaniyet çerçevesinde indirilebilir. Örneğin trafik kazasında karşı taraf kusurlu olsa bile, zarar görenin de emniyet kemeri takmaması veya aşırı hız yapması gibi haller tazminatın indirimine neden olabilir. Aynı şekilde zarar görenin sigortadan veya başka bir kaynaktan zararını karşılamış olması, tazminat tutarının belirlenmesinde dikkate alınabilir.

Manevi Tazminat​

1. Tanım ve Kapsam: Manevi tazminat, haksız fiil veya sözleşme ihlali sonucunda kişinin duyduğu elem, üzüntü, korku veya diğer ruhsal ve manevi rahatsızlıkların telafisi amacını taşır. Kişilik hakkı ihlali, vücut bütünlüğünün ağır şekilde zarar görmesi, şeref ve haysiyetin zedelenmesi gibi durumlarda manevi tazminata başvurulur. Manevi zararın ölçülmesi daha soyut bir nitelik taşıdığı için hâkim, takdir hakkını geniş biçimde kullanır.
2. Kişilik Değerlerinin İhlali: Manevi tazminatın en sık dayandığı hukuki alan, kişilik değerlerinin ihlalidir. Kişilik değerleri; insan onuru, vücut bütünlüğü, özel hayat, itibar, isim hakkı gibi maddi olmayan ve hukuken korunan menfaatlerdir. Medyada asılsız iddialar veya karalayıcı haberlerin yayınlanması, kişinin özel fotoğraflarının izinsiz paylaşılması gibi durumlarda, mağdur bu haksız eylem nedeniyle duyduğu üzüntüyü manevi tazminat davası ile tazmin ettirebilir.
3. Vücut Bütünlüğünün Zedelenmesi: Trafik kazası veya iş kazası sonucunda ağır yaralanma, uzuv kaybı veya kalıcı sakatlık yaşayan kişinin uğradığı acı ve ıstırap, manevi tazminatın tipik konusudur. Maddi zararın yanında, yaşam kalitesinin düşmesi, geleceğe dair belirsizlik kaygısı, psikolojik yıpranma gibi hususlar manevi zarar kapsamına girer.
4. Hakimin Takdir Yetkisi ve Hakkaniyet İlkesi: Manevi tazminat belirlemesinde kesin bir hesaplama yöntemi yoktur. Hakim, davacının ve davalının sosyal ve ekonomik durumları, fiilin ağırlığı, kusurun derecesi, zarar görenin çektiği acının büyüklüğü gibi unsurları göz önünde bulundurarak bir miktar belirler. Burada amaç, mağdura bir nebze olsun manevi tatmin sağlarken, onu haksız yere zenginleştirmemektir. Yargıtay kararları, manevi tazminatın “mutlaka zenginleşme aracı olmadığı” yönündedir; amaç, manevi tatmin sağlayacak ve haksız fiil failini de caydıracak makul bir bedel tespit etmektir.
5. Manevi Tazminatın Sınırları ve Uygulamadaki Zorluklar: Manevi tazminat talep edebilecek kişilerin belirlenmesi ve tazminat miktarının saptanması kimi zaman tartışmalara neden olur. Özellikle ölümle sonuçlanan kazalarda, ölenin yakınları manevi tazminat isteyebilir. Burada yakınlığa ilişkin ölçüt, yargısal içtihatlarla belirlenir. Çok uzak akrabalar veya gerçek bir manevi bağın olmadığı durumlarda davacıların manevi tazminat talebi reddedilebilir. Aynı şekilde hakimin takdir yetkisi geniş olduğu için, benzer olaylarda farklı tutarlara hükmedilmesi de uygulamada görülen bir durumdur.

Uygulamada Tazminatın Belirlenmesi​

Tazminatın belirlenmesi süreci, hem davacı hem de davalı açısından titiz bir değerlendirme gerektirir. Tazminatın miktarı belirlenirken şu hususlar öne çıkar:
1. Zararın Türü ve Kapsamı: Zararın maddi mi yoksa manevi mi olduğu, tazminat miktarına doğrudan etki eder. Maddi zararın hesaplamasında net rakamlardan yararlanmak mümkünken, manevi zarar için hâkimin takdirine başvurulur. Bazı durumlarda her iki zarar türü de bir arada gerçekleşir.
2. Kusur Oranı ve Kusurun Derecesi: Sorumluluk hukukunda kusur önemlidir. Eğer zarar görenin de kusuru varsa, tazminat miktarı indirilir. Ayrıca davalının kusurunun ağır olması durumunda, hâkim tazminat miktarını artırma yönünde takdirini kullanabilir. Örneğin kasten işlenen fiillerde, tazminat tutarı daha yüksek meblağlara ulaşabilir.
3. Tarafların Sosyal ve Ekonomik Durumları: Özellikle manevi tazminatta, davacının ve davalının ekonomik ve sosyal halleri dikkate alınır. Yüksek gelirli bir davalının, aynı fiilden dolayı daha yüksek manevi tazminata çarptırılabileceği sıklıkla dile getirilen bir husustur. Maddi tazminatta ise esas olan, zararın somut delillerle kanıtlanmasıdır.
4. Olayın Ağırlığı ve Hukuki Niteliği: Olayın nasıl gerçekleştiği, hangi hukuki ilişkiden kaynaklandığı ve toplumda yarattığı tepki de tazminatın miktarını etkileyebilir. Kamu düzenini ve toplumsal ahlakı ciddi şekilde zedeleyen fiillerde, caydırıcılık unsuru öne çıkabilir.
5. Önceki Yargı Kararları ve Emsal İçtihatlar: Tazminat talebinin kabulü veya reddi ile miktarının belirlenmesinde Yargıtay’ın emsal nitelikteki içtihatları dikkate alınır. Aynı tür haksız fiil veya sözleşme ihlali için önceki kararlarda hangi miktarlara hükmedildiği, hakimin kararında yol gösterici olabilir.

Zararın Hesaplanması​

Maddi tazminat bakımından zararın hesaplanmasında farklı yöntemler benimsenmiştir. Bunlar genellikle Yargıtay uygulamaları ve bilimsel görüşler doğrultusunda geliştirilmiştir:
1. Aktüeryal Hesaplama: Bilhassa bedensel zararlar söz konusu olduğunda, aktüerya biliminden yararlanılır. Kişinin yaşı, aylık geliri, maluliyet oranı, ileride elde edebileceği muhtemel gelirler, enflasyon ve faiz gibi unsurlar hesaba katılır. Özellikle iş kazalarında ve trafik kazalarında, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kayıtları, resmi bilirkişi raporları, mesleki süreklilik gibi veriler değerlendirilir.
2. Fatura ve Ekpertiz Raporları: Mülkiyete ilişkin zararlar (aracın hasar görmesi, bir bina veya eşyanın kullanılamaz hale gelmesi vb.) söz konusu olduğunda fatura veya ekspertiz raporları maddi tazminat tutarının hesaplanmasında en temel araçtır. Onarım masrafları, eşyanın piyasa değeri, ikinci el değer kaybı gibi kalemler incelenir.
3. Gelecekte Doğabilecek Zararlar: Bazı hallerde zarar, fiil anında değil, gelecekte gerçekleşecektir. Örneğin kalıcı sakatlık durumunda, kişinin yıllar içindeki iş gücü kaybı veya ileri tedavi masrafları dikkate alınır. Hakim, bu tarz durumlarda bilirkişiden rapor ister ve geleceğe ilişkin olasılıkları da göz önünde bulundurarak toplu bir tazminata hükmedebilir.
4. Yoksun Kalınan Kar (Muhtemel Kazanç Kaybı): Sözleşmeye aykırılık durumlarında, zarar görenin beklediği fakat elde edemediği kazançlar da tazminat hesaplamasına dâhil olabilir. Satım sözleşmesi örneğinde, satıcının teslimi geciktirmesi veya ayıplı teslim yapması nedeniyle alıcının müşteri kaybetmesi veya piyasa koşullarındaki avantajdan yararlanamaması durumunda, bu kayıp yoksun kalınan kar olarak nitelendirilir.

Tazminatın İndirilmesi ve Artırılması​

Tazminat miktarı belirlenirken, kusur ve illiyet bağı gibi unsurların yanı sıra TBK’daki bazı düzenlemeler doğrultusunda indirim veya artırım yapılabilir:
1. Müşterek Kusur Hali: TBK m. 52, zarar görenin de zararın meydana gelmesinde veya artmasında kusuru varsa, hakim tazminatı indirebilir kuralını getirir. Müşterek kusur, haksız fiil sorumluluğunda sıklıkla karşımıza çıkar. Zarar gören, fiil anında gerekli özeni göstermemişse, kusur oranı kadar tazminatta indirim yapılır.
2. Hakkaniyet Nedeniyle İndirim: Bazı durumlarda, zarar ciddi boyutta olsa bile hakkaniyet gereği hakim indirime gidebilir. Örneğin zarar görenin ekonomik durumu veya sosyal durumuyla örtüşmeyecek derecede yüksek bir tazminat, başka bir haksızlık yaratabilir. Bu nedenle yargıç, hakkaniyete uygun ölçülerde indirim takdir edebilir.
3. Ağır Kusur veya Kasten Hareket Durumu: Failin fiili kasten işlemesi ya da ağır ihmalinin bulunması, tazminatın artırılmasına gerekçe oluşturabilir. Çünkü haksız fiil ya da sözleşmeye aykırılık ne kadar ağır kusura dayanıyorsa, failin sorumluluğu da o ölçüde artar. Ayrıca ceza mahkemesinde failin kasıtlı hareketi sabit görülürse, bu durum hukuk mahkemesi yargıcının değerlendirmesine de etki eder.
4. İflas veya Ödeme Güçlüğü Durumunda İndirim: Bazı istisnai durumlarda, davalının ödeme gücü sınırlıysa ve çok yüksek bir tazminat, aleyhine olabilecek türden bir felaket etkisi yaratıyorsa, mahkeme kısmi indirim yoluna gidebilir. Ancak bu yol, hukuk sistemimizde çok katı şartlara bağlıdır ve hakimlerce nadir uygulanır.

Tazminatta Zamanaşımı​

Borçlar hukuku kapsamında tazminat davalarında zamanaşımı süreleri önem taşır. Zarar gören, zarara yol açan olayı öğrendiği veya öğrenebilecek durumda olduğu tarihten başlayarak belirli süreler içinde dava açmalıdır. Zamanaşımı süresinin geçmesi halinde, davalı borcun ifasını zamanaşımı def’i ile reddedebilir. Zamanaşımı süreleri kısaca şu şekilde özetlenebilir:
1. Haksız Fiil Zamanaşımı: TBK m. 72’ye göre, haksız fiillerden doğan tazminat davaları, zarar görenin zararı ve faili öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl, her hâlde fiilin meydana geldiği tarihten itibaren 10 yıl içinde zamanaşımına uğrar. Ancak fiil aynı zamanda bir cezayı gerektiren eylemse ve ceza kanunları daha uzun bir zamanaşımı süresi öngörüyorsa, bu süre tazminat taleplerinde de uygulanır.
2. Sözleşmeden Doğan Zamanaşımı: Sözleşme ihlaline dayalı tazminat davalarında, genel kural olan 10 yıllık zamanaşımı uygulanır. Ancak bazı özel sözleşme türlerinde, örneğin eser sözleşmelerinde, daha kısa veya daha uzun zamanaşımı süreleri öngörülebilir. Ayrıca ayıplı mal teslimi gibi durumlarda özel sürelere dikkat etmek gerekir.
3. Sigorta Hukukunda Zamanaşımı: Sigorta sözleşmelerine dayalı tazminat talepleri, genel olarak 2 yıllık zamanaşımına tabidir. Ancak zorunlu trafik sigortasında veya farklı sigorta türlerinde özel düzenlemeler bulunabilir.

Zamanaşımı süresinin geçirilmesi, dava hakkını kullanılamaz hale getirir. Bu sebeple zarar gören taraf, zararını öğrendiği andan itibaren yasal sürelere uygun şekilde dava açmakla yükümlüdür.

Yargısal Uygulamaya İlişkin Değerlendirmeler​

Uygulamada tazminat hukukunun en çetrefilli konularından biri, manevi tazminat miktarının belirlenmesinde görülen farklılıklardır. Yüksek yargı kararlarında, benzer olaylarda farklı tutarlara hükmedilmesi zaman zaman eleştirilir. Bu farklılığın nedenlerinden biri, her somut olayın özelliklerinin değişiklik göstermesi ve hakimin takdir yetkisinin geniş olmasıdır. Bunun yanı sıra, kamuoyuna yansıyan bazı kararlarda astronomik sayılabilecek tazminat rakamları ile çok düşük tutarlar arasındaki uçurum tartışma konusu olur.

Maddi tazminat alanında ise uzman bilirkişiler, aktüeryal hesaplar ve objektif kriterler daha belirleyicidir. Mahkemeler, mağdurun gelir beyanı, sigorta kayıtları, mesleki konumu, yaş ve maluliyet gibi unsurları içeren ayrıntılı raporlara dayanır. Böylece farklı bilirkişi raporlarının çelişmesi halinde, mahkeme ek veya yeni bilirkişi raporu talep ederek uyuşmazlıkları gidermeye çalışır.

Kişilik hakkı ihlalleri, özellikle internet ve sosyal medya alanında artış göstermiştir. Hakaret, iftira, özel hayatın gizliliğini ihlal gibi konularda açılan manevi tazminat davaları çoğalmıştır. Mahkemeler bu gibi durumlarda, söz konusu paylaşımın kapsamı, yayınlandığı mecranın yaygınlığı, mağdurun tanınmışlığı ve paylaşımın etkilediği kitlenin genişliği gibi unsurları değerlendirerek karar verir. Yargıtay, özellikle sosyal medyanın yaygın kullanımı nedeniyle manevi tazminat miktarının daha caydırıcı olmasına dair görüşler içeren kararlar verebilmektedir.

Tazminat Taleplerinde Hukuki Prosedür​

1. Davanın Açılması ve Dilekçede Belirtilmesi Gereken Hususlar: Zarar gören tarafın, zararının giderilmesini talep etmek için hukuk mahkemesinde (genellikle asliye hukuk mahkemesinde) dava açması gerekir. Dava dilekçesinde haksız fiil veya sözleşmeye aykırılığın dayanakları, zarar kalemleri, talep edilen tazminat türü ve miktarı ayrıntılı şekilde yer almalıdır. Ayrıca delillerin ve tanıkların da belirtilmesi gerekir.
2. İspat Yükümlülüğü: Borçlar hukukunda temel kural gereği, “iddia eden, iddiasını ispatla yükümlüdür.” Zarar gören, uğradığı zararı ve davalının sorumluluğunu kanıtlamakla mükelleftir. Davalının ise sorumluluğu ortadan kaldıracak savunma sebeplerini (kusursuzluk, mücbir sebep, zamanaşımı vb.) ispat etmesi gerekir.
3. Bilirkişi ve Keşif: Maddi tazminat gerektiren durumlarda, teknik bilgiyi gerektiren konularda bilirkişi incelemesine gidilir. Trafik kazalarında araç hasarı tespiti, iş kazalarında kusur oranlarının ve mesleki kayıpların belirlenmesi, tıbbi konularda maluliyet oranı hesabı gibi alanlarda bilirkişi raporları nihai karar bakımından oldukça etkilidir. Gerektiğinde mahkeme, olay mahallinde keşif de yapabilir.
4. Geçici Hukuki Korumalar: Bazı hallerde zarar görenin haklarının korunması için ihtiyati tedbir veya ihtiyati haciz gibi geçici hukuki koruma yollarına başvurulabilir. Örneğin büyük miktarda maddi tazminat davası açacak olan davacı, davalının mal kaçırmasını önlemek amacıyla ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.
5. Kararın İcrası ve Faiz: Mahkeme, davacı lehine tazminata hükmettiğinde, kararın kesinleşmesinden sonra icra takibine geçilebilir. Tazminat tutarı için yasal faiz uygulanması söz konusu olabilir. Manevi tazminatlarda da faiz talep edilebilir; ancak genellikle yasal faiz, dava tarihinden itibaren işletilir. Maddi tazminatta, hangi tarihten itibaren faiz işletileceği davanın niteliğine bağlı olarak farklılık gösterebilir.

Borçlar Hukuku Açısından Geleceğe Yönelik Yaklaşımlar​

Tazminat hukukunun geleceğine yönelik öngörüler, toplumsal ve teknolojik değişimlere paralel olarak şekillenir. İnternet, sosyal medya, yapay zekâ teknolojileri gibi alanlarda kişilik hakkı ihlalleri, veri güvenliği problemleri ve haksız fiil sorumlulukları artış göstermektedir. Özellikle kişisel verilerin korunması ve siber saldırılar gibi meseleler, tazminat hukukunun kapsamını genişletmektedir. Manevi tazminat taleplerinin, dijital ortamlardaki ihlallerle bağlantılı olarak artış gösterdiği gözlemlenir.

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, yeni kusursuz sorumluluk alanları da doğmaktadır. Otonom araçlar, yapay zekâ sistemleri veya gen teknolojileri kaynaklı zararlar, klasik sorumluluk ilkelerini zorlayacak örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür yeni nesil uyuşmazlıklarda, tazminat taleplerinin nasıl karşılanacağı ve sorumluluğun kimde olacağı tartışma konusudur. Hukuk düzeni, yeni kanunlar ve içtihatlarla bu alanları kapsam altına almaya çalışmaktadır.

Ayrıca manevi tazminatta, hem kişilik hakkı ihlallerine hem de internet yoluyla işlenen fiillere ilişkin Yargıtay içtihatlarının gelişmesi beklenmektedir. Toplumsal ve hukuki bilinçlenme ile birlikte, mağdurlar haklarını daha etkin şekilde talep etmekte; hakimler ise manevi tazminatın telafi edici ve caydırıcı işlevini daha çok vurgulamaktadır. Böylelikle manevi tazminat kararlarının yüksek meblağlara ulaşması ve internet ortamındaki ihlaller için daha katı yaptırımlar öngörülmesi söz konusu olabilir.

Ek olarak, maddi tazminat hesaplama yöntemlerinde de aktüerya ve bilişim teknolojilerinin katkısı artmaktadır. Örneğin, uzaktan keşif, dijital bilirkişi raporları, yapay zekâ destekli zarar analizleri gibi yenilikler, tazminat davalarında daha isabetli hesaplama yapılmasını sağlayabilir. Bu gelişmeler, hukuki süreçleri hızlandırarak yargının iş yükünü azaltma potansiyeline sahiptir.

Borçlar hukuku, değişen toplumsal ve teknolojik koşullara uyum sağlama dinamiğine sahiptir. Tazminat hukuku da bu değişimlerden doğrudan etkilenir. Zararların telafi edilmesi, hukuk düzeninin temel amaçlarından biridir ve zaman içinde değişen şartlar, sorumluluk kurumunu sürekli olarak yenilemeye ve genişletmeye iter. Bu çerçevede maddi ve manevi tazminat türleri, hukukun gelişimi boyunca önemini koruyacak ve uygulamada daha sofistike yöntemlerle hesaplanmaya devam edecektir.