Yabancı Yatırımcılar İçin Hukuki Düzenlemeler

Yabancı Yatırımcılar İçin Hukuki Düzenlemeler​

Yabancılar Hukuku kapsamında, yabancı yatırımcılara yönelik hukuki düzenlemeler çok yönlü bir inceleme gerektirir. Hukuki statünün belirlenmesi, taraf devletler arasında akdedilen uluslararası anlaşmalar, yatırımcının tabi olacağı vergilendirme rejimleri, kamulaştırma ve mülkiyet haklarına ilişkin koruyucu tedbirler, uyuşmazlıkların çözüm mekanizmaları gibi pek çok konu bu kapsamda değerlendirilir. Bu metinde, yabancı yatırımcılara yönelik farklı düzenlemelerin uygulama alanları, ilgili mevzuatlar ve uluslararası hukuk çerçevesinde doğan hak ve yükümlülükler ele alınmaktadır.

Temel Kavramlar ve Uluslararası Çerçeve​

Ekonomik küreselleşme ve uluslararası ticaret hacminin genişlemesi, devletlerin yabancı yatırımcılar için düzenleyici ortamı sürekli gözden geçirmesini ve iyileştirmesini gerekli kılar. Yabancı yatırımcının yatırım yaptığı ülkede karşılaşabileceği risklerin en aza indirilmesi ve yatırımın teşviki hedeflenirken, devletlerin egemenlik haklarından kaynaklanan denetim yetkisi de korunmak istenir. Bu çerçevede, yabancı yatırımcılara yönelik hukuki düzenlemeler genellikle iki odak noktası etrafında şekillenir:

• Yatırımın korunması ve teşvik edilmesi
• Devletin düzenleme yapma ve kamu yararını gözetme yetkisinin muhafazası

Devletlerin ikili veya çok taraflı anlaşmalarla sağladığı koruma mekanizmaları, yatırım anlaşmazlıklarında başvurulacak tahkim merkezlerinin belirlenmesi ve uluslararası kurumların rolü bu çerçevede ortaya çıkar. Dünya Bankası bünyesindeki Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözümü Merkezi (ICSID) gibi kurumlar, yatırımcının doğrudan başvurabileceği tahkim süreçlerinin yürütülmesini üstlenir. Ayrıca Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL) kurallarına göre düzenlenen tahkim süreçleri de yaygın şekilde kullanılır.

Uluslararası Sözleşmeler ve Yatırımcı Koruma İlkeleri​

Uluslararası yatırımları düzenleyen ve koruyan başlıca sözleşmeler, devletler arasında akdedilen İkili Yatırım Anlaşmaları (Bilateral Investment Treaties – BITs) ile Çok Taraflı Yatırım Anlaşmaları (örneğin Energy Charter Treaty) şeklinde kendini gösterir. Bu anlaşmaların ortak özellikleri:

• Yabancı yatırımcının yatırımlarına adil ve eşit muamele ilkesi
• Keyfi ve ayrımcı olmayan uygulamaların garanti altına alınması
• Kamulaştırma hâlinde, yatırımcının tazmin edilmesi ve şeffaf prosedür
• Yatırımcı-devlet anlaşmazlıklarında tahkim veya yargı yoluna başvuru hakkı

Ülkeler, yatırım faaliyetinin artması ve yabancı sermayenin çekilmesi amacıyla bu tür anlaşmalara önem verir. Özellikle gelişmekte olan ekonomilerde, yabancı sermayeyi teşvik etmek üzere vergi muafiyetleri, gümrük kolaylıkları ve hızlı bürokratik işlemler gibi çeşitli kolaylıklar sağlanır. Aynı zamanda, ulusal çıkarların ve kamu düzeninin korunması amacıyla yatırımcıların tabi olacağı regülasyonlar da özenle düzenlenir.

Yatırımcı-Kamu Yararı Dengesi​

Yabancı yatırımcılar için hukuki düzenlemelerde en tartışmalı hususlardan biri, yatırımcının hakları ile devletin kamu yararını koruma yetkisi arasındaki dengedir. Bir yandan yabancı yatırımcının hukuki ve ekonomik güvenceye ihtiyaç duyduğu açıktır. Diğer yandan, devletin çevre, sağlık, milli güvenlik ve benzeri alanlarda düzenleme yapma serbestisi de korunmalıdır. Yatırımcı-kamu yararı dengesi, uluslararası yatırım tahkim kararlarında sıklıkla tartışılır. Devletin aldığı bir tedbirin “dolaylı kamulaştırma” sayılıp sayılmayacağı veya “adil ve hakkaniyete uygun muamele” ilkesini ihlal edip etmediği, bu alandaki temel uyuşmazlık konularından biridir.

Türkiye’de Yabancı Yatırımcıları İlgilendiren Hukuki Altyapı​

Türkiye’de yabancı yatırımcıları ilgilendiren yasal çerçeve, doğrudan yabancı yatırımlara ilişkin özel kanunlar ve genel olarak ticaret, vergi, idare hukuku alanını düzenleyen mevzuatla birlikte değerlendirilir. Türkiye’nin Avrupa Birliği’yle uyum süreci kapsamında benimsenen bazı düzenlemeler, uluslararası standartlarla paralel gelişmeler göstermektedir. Ayrıca Türkiye, birçok ülkeyle ikili yatırım anlaşmaları akdetmiş ve çeşitli çok taraflı anlaşmalara taraf olmuştur.

Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu​

Türkiye’de yabancı yatırımcıların hak ve yükümlülükleri, özellikle 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu çerçevesinde şekillenir. Bu Kanun, yabancı yatırımcılara yerli yatırımcılarla eşit muamele yapılmasını hedefler ve yatırımcının faaliyetlerine ilişkin bürokratik işlemleri basitleştirme gayesi güder. Kanunun ana hatları şu şekilde özetlenebilir:

• Yabancı yatırımcıya şirket kurma, şube açma veya bir şirketle ortak olma hakkı
• Yabancı yatırımın menşei, ölçeği ya da sektörel dağılımına ilişkin herhangi bir kısıtlama öngörülmemesi
• Yatırım araçlarının serbestçe transferi (kâr, temettü, satış hasılatı gibi kalemler)
• Kamulaştırma veya devletleştirme durumunda, uluslararası hukuk ilkeleri çerçevesinde “hızlı ve etkin” tazmin mekanizması

Bu Kanun’un hazırlanmasında, Türkiye’nin yabancı sermaye girişini artırmak ve uluslararası yatırımcılar için güvenilir bir yatırım iklimi oluşturma hedefi belirgindir. Böylece, yabancı yatırımcıların Türkiye’deki faaliyetlerinde adil ve ayrım gözetmeyen bir yasal zemine kavuşması amaçlanır.

Türk Ticaret Kanunu ve Şirket Kuruluş Rejimi​

Türkiye’de şirketler hukuku, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) ile düzenlenir. Bu Kanun, yabancı yatırımcıların da uymakla yükümlü olduğu şirket kuruluş ve işleyiş esaslarını genel hatlarıyla belirler. Anonim şirket ve limited şirket gibi sermaye şirketi türleri, yabancı yatırımcılar tarafından sıklıkla tercih edilir. TTK’nın genel ilkelerine göre:

• Yabancı gerçek veya tüzel kişiler, Türk vatandaşlarıyla eşit şartlarda şirket kurabilir veya ortak olabilir.
• Sermaye yapısında yabancı/yerli payı ayrımı yapılmaksızın, şirket içi prosedürler aynı kurallara tabidir.
• Şirket organlarının, yönetim kurulu ve genel kurulunun görev ve yetkileri TTK kapsamında tanımlanmıştır.
• Yabancı yatırımcılar, şirket kuruluşu sonrasında vergi mevzuatı, iş hukuku ve sigorta gibi konularla ilgili yükümlülükleri de yerine getirmelidir.

Yabancı yatırımcıların şirket kurulumunda ihtiyaç duyduğu belgelendirme, noter işlemleri ve ticaret sicili tescili gibi prosedürler, yerli yatırımcıyla aynı koşullar altında gerçekleşir. Farklılık, yabancı yatırımcının ek olarak pasaport ve yurt dışı dokümanlarını Türkçe tercümeli olarak sunma veya konsolosluk onayı alma zorunluluğundan kaynaklanabilir.

Vergi Düzenlemeleri ve Teşvikler​

Yabancı yatırımcılar, Türkiye’deki ticari faaliyetlerden elde ettikleri gelirler bakımından Türk vergi mevzuatına tabidir. Bu kapsamda gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi ve diğer dolaylı vergiler söz konusu olur. Ayrıca çeşitli sektörel teşvikler ve organize sanayi bölgeleri, teknoloji geliştirme bölgeleri, serbest bölgeler gibi alanlarda yabancı yatırımcılara kolaylıklar sağlanabilir. Vergi düzenlemeleri bakımından dikkate değer bazı hususlar:

• Türkiye, çifte vergilendirmeyi önleme amacıyla birçok ülkeyle anlaşma (Double Taxation Treaty) yapmıştır.
• Kurumlar vergisi oranı genel olarak %20 seviyesindedir (mevzuat değişiklikleriyle farklı zamanlarda güncellenebilir).
• Ar-Ge harcamaları, teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet, serbest bölgede üretim yapan şirketler gibi bazı sektörlerde ve alanlarda vergi muafiyetleri veya istisnalar uygulanabilir.

Türkiye’nin vergi düzenlemeleri, uluslararası yatırımların rekabet gücünü artırmayı hedeflerken, Avrupa Birliği mevzuatı ve OECD standartları gibi uluslararası normlarla da uyumlu hale gelmektedir.

Mülkiyet ve Kamulaştırma Rejimi​

Mülkiyet hakkı, yabancı yatırımcılar için hayati önem taşır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, mülkiyet hakkını korur ve kamu yararı gerekçesiyle yapılacak kamulaştırmaların kanunî usuller çerçevesinde ve gerçek karşılığı ödenerek gerçekleştirileceğini öngörür. 4875 sayılı Kanun da yabancı yatırımcının mülkiyet hakkına ilişkin düzenlemeler içerir. Bu düzenlemeler uyarınca devletleştirme veya kamulaştırma söz konusu olduğunda, yabancı yatırımcıya gecikmeksizin tazminat ödenmesi gerekliliği vurgulanır. Tazminat miktarının belirlenmesinde hakkaniyet ilkesi ve piyasa değeri dikkate alınır. Bu, uluslararası yatırım hukuku ilkeleriyle uyumludur.

Gayrimenkul Edinimi ve Sınırlamalar​

Yabancı yatırımcıların, Türkiye’de doğrudan gayrimenkul edinmeleri mümkündür. Ancak bazı alanlarda sınırlamalar mevcuttur. Özellikle askeri bölgeler, stratejik alanlar, tarım arazileri veya kıyı şeritleriyle ilgili kısıtlamalar söz konusu olabilir. 2644 sayılı Tapu Kanunu, yabancı gerçek kişilerin taşınmaz edinebilmesini belirli şartlara bağlamıştır. Yabancı tüzel kişilerin taşınmaz ediniminde ise şirketin Türkiye’de kurulmuş olması veya yabancı sermayeli şirket statüsüyle edim yapılması gerekir. Ayrıca:

• Yabancı uyruklu gerçek kişilerin edinebileceği taşınmazların toplam yüz ölçümü, il bazında belirlenen sınırları aşamaz.
• Yabancı sermayeli şirketlerin taşınmaz edinimine, Bakanlar Kurulu (veya ilgili bakanlıklar) tarafından özel izinler getirilebilir.
• Miras yoluyla intikal eden taşınmazlar bakımından da mevzuatta farklı uygulama esasları yer alabilir.

Yabancı yatırımcının, gayrimenkul edinirken mutlaka Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve ilgili yerel idarelerden gerekli izinleri alması, tapu sicilinde işlem yapılırken mevzuatın öngördüğü prosedürleri takip etmesi gerekir.

Çalışma ve Oturma İzinleri​

Yabancı yatırımcılar ve bu yatırımcıların istihdam ettiği yabancı personel, Türkiye’de yasal olarak çalışabilmek için çalışma izni almak zorundadır. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu, yabancıların çalışma izinlerine ilişkin esasları düzenler. Aynı Kanun, yabancı uzman veya üst düzey yönetici personelin çalışma izni başvurularını kolaylaştırmayı amaçlayan hükümler içerir. Çalışma izninin yanı sıra Türkiye’de uzun süreli kalmayı planlayan yabancı yatırımcılar, ikamet izni başvurusu yapmalıdır. Göç İdaresi Başkanlığı tarafından değerlendirilen oturma izni başvurularında, yabancının yatırım faaliyetinin niteliği ve süresi dikkate alınır.


Çalışma izni başvuru sürecinde, işverenin veya şirketin yabancı personeli istihdam etmesinin gerekliliğini kanıtlaması, nitelikli personel için belirli şartları yerine getirmesi gibi prosedürler bulunur. Bunun yanı sıra belli yatırım miktarını aşan, belirli bir istihdam yaratmayı taahhüt eden veya stratejik sektörlerde faaliyet gösteren yatırımcılar için kolaylaştırılmış izin süreçleri de mevcuttur.

Yabancı Yatırımlarda Sektörel Düzenlemeler​

Her ne kadar Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu temel çerçeveyi çizse de bazı sektörler için özel düzenlemeler öngörülmüştür. Bankacılık, enerji, telekomünikasyon, savunma sanayi, havacılık gibi stratejik alanlarda yabancı sermaye girişini kontrol altında tutmak veya belirli koşullara bağlamak, ulusal menfaatler yönünden önem taşır.

Bankacılık ve Finans Sektörü​

Bankacılık Kanunu ve ilgili düzenlemeler uyarınca, yabancı sermayeli bankaların Türkiye’de faaliyet göstermesi Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) iznine tabidir. Benzer şekilde sermaye piyasalarında faaliyet gösterecek yabancı şirketler, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) düzenlemelerine uymak zorundadır. Bu düzenlemeler, uluslararası normlarla uyumlu şekilde sermaye yeterliliği, şeffaflık, risk yönetimi, tüketici korunması gibi kriterleri içerir.

Enerji Sektörü​

Enerji alanında faaliyet gösterecek yabancı yatırımcılar, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından verilen lisansları almakla yükümlüdür. Elektrik üretimi, doğalgaz dağıtımı, petrol arama faaliyetleri gibi alt sektörlerin her birinde ayrıca özel yasal düzenlemeler bulunur. Yabancı yatırımcıların enerji sektöründe karşılaşabilecekleri sınırlamalar şunları içerebilir:

• Stratejik bölgelerde veya kritik enerji altyapılarında ek güvenlik şartları
• Lisans bedelleri ve süreleri
• Ulusal çıkarlar doğrultusunda yerli ortaklık veya teknoloji transferi yükümlülükleri

Savunma Sanayi ve Hassas Alanlar​

Savunma sanayi, ulusal güvenlik nedeniyle yabancı yatırımlara en sıkı kısıtlamaların uygulandığı alandır. Savunma Sanayii Başkanlığı, yabancı sermayenin silah, mühimmat, askeri araç-gereç üretimine ilişkin yatırımlarına istisnai durumlarda izin verebilir. Genellikle yerli ortaklık ve teknoloji paylaşımı gibi şartlar aranır. Ayrıca yabancı yatırımcıların yapacağı Ar-Ge çalışmaları, istihdam edeceği personelin nitelikleri ve bilgi güvenliği önlemleri, yakından denetlenir.

Yatırım Teşvik Sistemi​

Yabancı yatırımcıların Türkiye’ye çekilmesi, ekonomik büyümenin ve istihdamın artırılması için devlet çeşitli yatırım teşvik mekanizmaları uygular. Teşvik sistemi, yatırımın büyüklüğü, sektörü ve bölgesine göre değişen vergi indirimleri, gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, faiz desteği, sigorta primi işveren desteği gibi unsurları içerir. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, bu teşviklerin koordinasyonunu ve denetimini yapar. Bölgesel, öncelikli, stratejik ve büyük ölçekli yatırımlar için farklı teşvik kategorileri belirlenmiştir. Yabancı yatırımcılar da yerli yatırımcılarla eşit şartlarda bu teşviklerden yararlanabilir.

Uyuşmazlık Çözüm Yolları​

Yabancı yatırımcılar ile devlet arasında veya yatırımcılar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümünde, hem ulusal yargı mercileri hem de uluslararası tahkim kurumları görev alabilir. Türkiye’de mahkemeler, yabancı yatırımcıların ulusal mevzuattan kaynaklanan haklarını korumak üzere yetkilidir. Bununla birlikte, yatırımcılar ikili yatırım anlaşmaları veya 4875 sayılı Kanun hükümleri uyarınca uluslararası tahkime de gidebilir.

Tahkim Anlaşmaları ve ICSID​

Türkiye, 1966 tarihli ICSID (Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi) Sözleşmesi’ne taraftır. Bu sözleşmeyle, yabancı yatırımcı ile ev sahibi devlet arasındaki uyuşmazlıkların doğrudan ICSID hakem heyeti önüne götürülmesi mümkündür. Benzer biçimde Türkiye’nin taraf olduğu birçok BIT (Bilateral Investment Treaty) de tahkim yolunu öngörür. ICSID tahkim prosedürünün temel avantajları:

• Kararların, taraf devletin yargı organları tarafından gözden geçirilmesine veya iptaline karşı korunaklı oluşu (ancak ICSID’in kendi iptal prosedürü mevcuttur).
• Uluslararası düzeyde tanınma ve tenfiz kolaylığı.
• Uzun sürebilen ulusal yargılama yerine daha uzman ve hızlı bir süreç.

Ad Hoc Tahkim ve UNCITRAL Kuralları​

Uluslararası yatırımcılar, ad hoc tahkime de başvurabilirler. Taraflar arasındaki anlaşmada, UNCITRAL Tahkim Kuralları veya benzeri kurallara başvurulabileceği belirlenebilir. Ad hoc tahkim, kurumsal tahkimden farklı olarak belirli bir tahkim merkezine veya kuruma bağlı değildir. Hakemlerin seçimi, tahkim yeri, uygulanacak usul kuralları gibi hususlar taraflarca belirlenir. Bu esneklik, taraflara uyuşmazlık çözümünde daha özgür bir alan sunar.

Tahkim Kararlarının Tenfizi​

Tahkim kararlarının Türkiye’de tenfiz edilmesi, Milletlerarası Tahkim Kanunu ve Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) çerçevesinde incelenir. Ayrıca 1958 tarihli New York Sözleşmesi’ne taraf olunması, Türkiye’deki tenfiz sürecini kolaylaştırır. Bu sözleşme, yabancı tahkim kararlarının taraf devletlerde tanınması ve icrasını düzenler. Mahkeme, belirli kamu düzeni ve usule ilişkin denetimler dışında tahkim kararının esasını incelemez.

Sınai Mülkiyet Hakları ve Teknoloji Transferi​

Yabancı yatırımcılar, Türkiye’de faaliyet gösterirken sınai mülkiyet (marka, patent, endüstriyel tasarım vb.) haklarının korunması ve teknoloji transferine ilişkin mevzuata da tabi olurlar. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, bu hakların tescili ve korunması hususunda ayrıntılı düzenlemeler getirir. Yabancı yatırımcılar sıklıkla:

• Türkiye’de üretilen veya ithal edilen ürünlerin patent koruması
• Marka tescil süreçleri
• Teknoloji lisans anlaşmaları
• Ar-Ge faaliyetleri ve tasarım merkezleri

konularında Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) ile etkileşim halinde olur. Teknoloji transferi anlaşmaları, yatırımcının know-how bilgisini yerel ortaklara veya Türkiye’deki iştiraklerine aktarmasını düzenler. Bu tür anlaşmalarda, fikri hakların kimde kalacağı, hangi bedeller karşılığında devredileceği ve kullanım şartları ayrıntılı olarak düzenlenir.

Rekabet Hukuku ve Birleşme & Devralmalar​

Yabancı yatırımcılar, Türkiye’de şirket birleşme ve devralmalarına katılırken veya önemli ölçüde pazar gücü yaratan bir yatırım yaptıklarında 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun hükümlerine tabidir. Rekabet Kurumu, belirli ciro eşiklerini aşan birleşme ve devralmaların denetimini yapar. Eğer yabancı sermaye girişi veya birleşme işlemi, ilgili pazarda hakim durum yaratacak ya da mevcut hakim durumu daha da güçlendirecek nitelikteyse, Kurum işleme izin vermeyebilir veya belirli şartlar dahilinde izin verebilir. Rekabet hukuku bağlamında dikkat edilmesi gerekenler:

• İlgili pazarın tanımı ve bu pazardaki pazar payı analizleri
• Efektif rekabet ortamını bozabilecek dikey veya yatay sınırlamalar
• Rekabet Kurumu’na yapılacak bildirim ve onay prosedürleri

Yabancı yatırımcıların, birleşme ve devralma yoluyla Türkiye pazarına girmeyi planladıklarında, bu hukuki prosedürleri yerine getirmesi zorunludur. Aksi halde idari para cezaları ve işlem geçersizliği gibi yaptırımlar söz konusu olabilir.

Kurumsal Yönetişim ve Şeffaflık İlkeleri​

Yabancı yatırımcılar, faaliyet gösterdikleri ülkeye uluslararası kurumsal yönetişim ve şeffaflık standartlarını da getirir. Türkiye’de, özellikle halka açık şirketlerde Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Kurumsal Yönetim İlkeleri benimsenmiştir. Bu ilkeler, pay sahipleriyle ilişkiler, kamuyu aydınlatma, yönetim kurulu yapısı ve üst düzey yöneticiler gibi konularda uyulması gereken standartları belirler. Yabancı yatırımcı için kurumsal yönetişim önemlidir, çünkü:

• Yatırımın uzun vadeli sürdürülebilirliği ve risk yönetimi
• Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının değerlendirmelerinde iyileşme
• Yatırımcının itibarının korunması ve hukuki risklerin en aza indirilmesi

Aynı zamanda Türkiye’deki şirketlerin, yolsuzlukla mücadele ve şeffaflık konularında OECD, Birleşmiş Milletler ve AB standartlarına uyum sağlaması, yabancı yatırımın önünü açar. Uluslararası şirketler, rüşvet ve yolsuzluk gibi konularda sıfır tolerans politikası güderek, yerli paydaşlardan da aynı yaklaşımı bekleyebilir.

Çevre Hukuku ve Sürdürülebilir Yatırım İlkeleri​

Yabancı yatırımcıların günümüzde giderek artan bir sorumluluk alanı da çevre koruma ve sürdürülebilirlik konusudur. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği, büyük ölçekli yatırımlar için zorunlu tutulan bir prosedürdür. Bu çerçevede, yabancı sermayeli şirketler de yatırımın çevresel etkilerini analiz etmek, gerekli önlemleri almak ve ilgili bakanlıklara rapor sunmak durumundadır. Aksi halde yatırım izni veya lisanslama süreçleri sekteye uğrayabilir.

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası çevre sözleşmeleri (örneğin Paris İklim Anlaşması, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi gibi) de yabancı yatırımcıların uyması gereken standartları belirler. Yatırımın türüne göre, atık yönetimi, su kaynaklarının kullanımı, emisyon sınırları ve benzeri konular yakından izlenir. Sürdürülebilir yatırım ilkeleri, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda uluslararası finans çevrelerinin ve tüketicilerin beklentileri doğrultusunda ortaya çıkan bir sorumluluktur.

Bilişim ve Dijital Hizmet Alanlarında Yabancı Yatırım​

Dijitalleşmenin hız kazanmasıyla birlikte bilişim sektöründe de yabancı yatırımlar öne çıkmaktadır. E-ticaret, fintech, yazılım geliştirme, veri merkezi yatırımları ve yapay zekâ çözümleri bu alandaki başlıca örneklerdir. Türkiye’de bu faaliyet alanlarına ilişkin mevzuat, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), Kişisel Verileri Koruma Kurumu (KVKK) ve SPK gibi kurumlar arasında paylaştırılmıştır. Yabancı yatırımcıların bilişim sektörüne girerken dikkat etmesi gereken noktalar:

• Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) kapsamında veri işleme, saklama ve aktarım kuralları
• Siber güvenlik ve ulusal güvenlik açısından hassas veri merkezleri
• Lisanslama ve yetkilendirme süreçleri (ör. internet servis sağlayıcılığı)
• E-ticaret kanununa uyum, tüketici hakları ve sözleşme hukuku

Dijital hizmet sağlayıcıları, aynı zamanda vergilendirme bakımından da yeni düzenlemelere tabidir. Dijital Hizmet Vergisi Kanunu, çok uluslu internet şirketleri ve platformlarına ek vergi yükümlülükleri getirir. Yabancı yatırımcı, Türkiye’de yerleşik bir işletme üzerinden faaliyet gösterdiğinde bu kurallara tâbi olur.

Serbest Bölgeler ve Özel Ekonomik Alanlar​

Türkiye, yabancı yatırımları çekmek üzere serbest bölgeler ve özel ekonomik bölgeler (teknoparklar, organize sanayi bölgeleri vb.) oluşturmuştur. Bu bölgelerde yatırım yapan yabancı sermayeli şirketler, genellikle:

• Gümrük vergisi muafiyeti
• KDV, ÖTV istisnaları
• Gelir ve kurumlar vergisi indirimleri
• Esnek işçilik ve bürokrasi kolaylıkları

gibi avantajlardan faydalanır. Serbest bölgeler, ihracat odaklı üretim ve ticaret yapmak isteyen yabancı yatırımcılar için cazip bir seçenek olabilir. Ayrıca teknoloji geliştirme bölgeleri, Ar-Ge ve inovasyon projelerinde uluslararası ortaklıklara olanak tanır. Bu merkezlerde üniversite-sanayi iş birliği imkânları ve vergi teşvikleri bulunur.

Yatırım Danışma Konseyi ve Düzenleyici Kurumlar​

Türkiye’de yabancı yatırımların teşvik edilmesi ve sorunlarının hızlı çözümü amacıyla çeşitli danışma kurulları ve koordinasyon mekanizmaları oluşturulmuştur. Yatırım Ofisi, Cumhurbaşkanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösterir ve yabancı yatırımcılara rehberlik sunar. Bunun yanı sıra bakanlıklar ve kamu kurumları arasındaki koordinasyonu sağlamak için kurulan Yatırım Danışma Konseyi, yerli ve yabancı yatırımcıların temsilcileriyle düzenli olarak bir araya gelir. Bu tür platformlar, mevzuat değişiklikleri ve uygulamadaki aksaklıkların giderilmesi açısından önemlidir.


Bu kurumlar arasındaki etkin iş birliği ve koordinasyon, yabancı yatırımcıların Türkiye’deki faaliyetlerini kolaylaştırır, bürokratik engellerin azaltılmasına katkı sağlar.

Kamulaştırma ve Devletleştirme Halinde Koruma Mekanizmaları​

Yabancı yatırımcının en çok üzerinde durduğu risklerden biri, devletin kamulaştırma veya devletleştirme yoluna gitmesidir. Yatırımcı, yatırımını koruma altına almak için uluslararası sözleşmeler, ikili anlaşmalar ve ulusal mevzuata güvenir. Türkiye’de 4875 sayılı Kanun’da, kamulaştırma ve devletleştirmenin kamu yararı amacıyla, ayrımcı olmayan bir biçimde ve yeterli tazminat ödenerek yapılabileceği belirtilir. Ayrıca, ikili yatırım anlaşmaları da yatırımcılara ek koruma sağlar. Tazminatın ödenme usulü, yabancı para cinsinden ödeme imkânı ve tahkim hakkı, bu korumanın önemli unsurlarıdır.

Sigorta ve Risk Yönetimi​

Yabancı yatırımcılar, faaliyet gösterdikleri ülkede maruz kalabilecekleri politik riskleri (savaş, iç karışıklık, hükümet kararları, kambiyo sınırlamaları vb.) ve ticari riskleri (piyasa dalgalanmaları, işletme riskleri, alacak riskleri) minimize etmek için çeşitli sigorta araçlarına başvurabilir. Örneğin, Dünya Bankası Grubu bünyesindeki Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA), gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımlar için politik risk sigortası sunar. Türkiye’de faaliyet gösteren sigorta şirketleri de ticari riskleri kapsayan poliseler düzenleyebilir. Risk yönetimi, yatırımcının uzun vadeli planlama yapabilmesi açısından önemlidir.

İdari İşlemler ve Uygulama Aşamasındaki Zorluklar​

Kanunlar ve düzenlemeler yabancı yatırımcılara geniş haklar tanısa da uygulama aşamasında çeşitli zorluklarla karşılaşmak mümkündür. Bürokrasideki gecikmeler, mevzuatın sık değişmesi, yerel idareler arasındaki koordinasyon eksikliği veya ayrımcı uygulamalar, zaman zaman yatırımın gecikmesine veya yatırımcının ek maliyetlere katlanmasına yol açabilir. Bu nedenle:

• Yatırımcıların, ilgili kurum ve kuruluşlarla düzenli iletişim halinde olması
• Güvenilir hukuk danışmanları ve mali müşavirlerle çalışması
• Türkiye’deki ekonomik ve siyasi gelişmeleri yakından takip etmesi

uygulamadaki zorlukları büyük ölçüde azaltır. Ayrıca, yerel iş ortakları ve sektörel sivil toplum kuruluşları ile iş birliği yapmak, yatırımın daha sorunsuz ilerlemesine yardımcı olur.

Dış Ticaret Politikaları ve İhracat-İthalat Rejimleri​

Yabancı yatırımcılar, Türkiye’de üretim yaparak hem iç pazara hem de dış pazara yönelik ticaret faaliyetlerinde bulunabilirler. Gümrük vergileri, teknik engeller, kotalar ve ticaret politikası önlemleri gibi hususlar, yatırımın kârlılığını etkiler. Türkiye, Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği anlaşmasına sahiptir. Bu nedenle, sanayi ürünlerinin AB’ye ihracatında gümrük vergisi uygulanmaz. Bunun yanı sıra Türkiye, diğer ülkelerle Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) imzalayarak pazar payını genişletmeyi hedefler.

İthalatta ise kimi zaman tarife kontenjanları, anti-damping vergileri veya korunma önlemleri uygulayabilir. Yabancı yatırımcının, faaliyette bulunacağı sektörde hangi dış ticaret kısıtlamalarının mevcut olduğunu önceden araştırması, finansal projeksiyonlar ve pazar planları bakımından önemlidir.

Yolsuzlukla Mücadele ve Etik Standartlar​

Yabancı yatırımcıların uluslararası faaliyetlerinde öncelik verdikleri konulardan biri de yolsuzlukla mücadeledir. OECD Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi ve Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi gibi uluslararası sözleşmelere taraf olan Türkiye, rüşvet ve diğer yolsuzluk çeşitlerine karşı cezai yaptırımlar öngörür. Bununla birlikte uygulamada, kamu ihaleleri veya lisans süreçleri gibi alanlarda yolsuzluk iddiaları gündeme gelebilir. Yabancı yatırımcı, şirket içi etik politikaları ve uyum programları (compliance) geliştirerek bu riskleri azaltmaya çalışır. Şeffaflık, hesap verebilirlik ve bağımsız denetim mekanizmalarının etkinliği, yatırım ortamının çekiciliğini artıran unsurlardır.

Kambiyo Mevzuatı ve Döviz Transferleri​

Türkiye’de yabancı yatırımcıların kâr ve sermaye transferleri serbesttir. Kambiyo mevzuatı, döviz üzerinden yapılan işlemleri düzenler. Her ne kadar genel olarak liberal bir döviz politikası izlense de istisnai durumlarda döviz kısıtlamaları veya çeşitli düzenlemeler getirilmesi mümkündür. Örneğin, Türk Lirası ile fiyatlandırma zorunluluğu getirilen bazı iç işlemler veya dövizle kira sözleşmelerine yönelik düzenlemeler gibi uygulamalar dönemsel olarak gündeme gelebilir. Yabancı yatırımcıların finansal planlama yaparken şu hususlara dikkat etmesi gerekir:

• Türk Lirası’nın dalgalanmalarından kaynaklanan kur riski
• Merkez Bankası’nın para politikası kararları
• Borçlanma ve finansman yöntemlerindeki düzenlemeler (ör. yerel bankalardan döviz kredisi kullanımı)

Tahkimde Devletlerin Egemenlik İtirazları ve Bağışıklıklar​

Yabancı yatırımcılar ile devlet arasındaki uyuşmazlıklarda, devlet bazen egemenlik yetkisine dayanarak yargı bağışıklığı (immunity) ileri sürebilir. Ancak Türkiye, ikili yatırım anlaşmaları veya ICSID Sözleşmesi çerçevesinde tahkime gidilmesini kabul ettiğinde, genellikle bu yargı bağışıklığını tahkim süreci bakımından sınırlamış olur. Bu, yabancı yatırımcının tahkim yoluyla hak arayabilmesinin güvencesidir. Yine de, icra aşamasında devlet mallarının haczedilmezliği gibi konular gündeme gelebilir. Bu durumda, tahkim kararının etkin bir şekilde icra edilebilmesi için uluslararası hukuk ve devletlerin rızası önem taşır.

Ulusal Mahkemeler Önünde Yargısal Koruma​

Yabancı yatırımcı, tahkim yoluna başvurmak istemediği veya tahkim anlaşması bulunmadığı durumlarda, Türkiye’deki ulusal mahkemelere de başvurabilir. İdari işlemlere karşı açılan davalar, vergi uyuşmazlıkları, ticari davalar gibi konular ulusal yargıda görülür. Türk yargı sistemi, üç dereceye ayrılmıştır: İlk derece mahkemeleri, istinaf mahkemeleri ve Yargıtay (veya Danıştay). Bazı özel durumlarda Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı da söz konusudur. Yabancı yatırımcılar, ulusal mahkemelerde:

• Eşit yargılama hakkı ve savunma hakkı
• Çift dillilik uygulamasının olmaması nedeniyle yeminli tercüman gerekliliği
• Harç ve yargılama giderleri bakımından Türk vatandaşıyla aynı yükümlülükler

ile karşılaşırlar. Yargı süreçlerinin uzunluğu veya yargısal kalitenin farklılık göstermesi, yatırımcıların tahkim gibi alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine yönelmesine neden olabilir.

Ekonomik ve Hukuki Reform Süreci​

Türkiye, yabancı yatırım ortamını iyileştirmek amacıyla periyodik olarak reform paketleri açıklar. Bu reformlar; yargının hızlandırılması, bürokrasinin azaltılması, vergi sisteminin sadeleştirilmesi, finansal piyasalara erişimin kolaylaştırılması ve dijitalleşmenin teşvik edilmesi gibi unsurları içerir. Reformların etkin uygulanması, yabancı yatırımcıların Türkiye piyasasına duyduğu güveni artırır. Ayrıca, AB müktesebatına uyum süreci de ticaret, rekabet, fikri mülkiyet ve çevre mevzuatı gibi konularda düzenli iyileştirmelere yol açar.

Büyük Altyapı Projeleri ve Kamu-Özel İş Birliği (PPP) Modeli​

Son yıllarda Türkiye’de büyüklüğüyle dikkat çeken altyapı projeleri (havaalanları, köprüler, otoyollar, şehir hastaneleri vb.) genellikle kamu-özel iş birliği (PPP) modeliyle gerçekleştirilir. Yabancı yatırımcılar, bu projelerde konsorsiyum ortağı veya ana yüklenici olarak yer alabilir. Yap-İşlet-Devret (YİD) veya Yap-Kirala-Devret (YKD) gibi farklı PPP türleri, yabancı yatırımcıya uzun vadeli gelir garantisi sağlayabilir. Ancak:

• Sözleşme koşullarının karmaşıklığı
• Garantilerin uluslararası tahkime uygunluğu
• Sözleşme iptali veya erken fesih hallerinde tazmin şartları

gibi konular dikkatle değerlendirilmelidir. Büyük kamu projeleri, ülke riskinin yanı sıra siyasi ve finansal riskleri de barındırır. Buna karşılık, kamu garantileri ve uzun vadeli işletme hakları yatırımcıları çekici getirilerle cezbedebilir.

Uluslararası Karşılaştırmalar ve Türkiye’nin Konumu​

Dünya Bankası’nın “Doing Business” raporları ve küresel rekabet endeksleri, yabancı yatırımcılar için yol gösterici niteliktedir. Türkiye, ticaret yapma kolaylığı, inşaat izinleri, elektrik bağlama, vergi ödeme gibi ölçütlerde orta-üst sıralarda yer alır. Bununla birlikte, yargı bağımsızlığı ve bürokratik süreçlerin etkinliği konusunda sıklıkla eleştiriler alır. Yabancı yatırımcı kararlarında, makroekonomik istikrar, politik risk, iş gücü kalitesi ve altyapının niteliği gibi faktörler de önemlidir. Uluslararası karşılaştırmalar, Türkiye’nin bölgesel avantajını (coğrafi konum, büyük iç pazar, Avrupa ve Orta Doğu’ya yakınlık) öne çıkarırken, yüksek enflasyon dönemlerinde döviz oynaklığının ve faiz oranlarının arttığına vurgu yapabilir.

Şirketlerin Sosyal Sorumluluğu ve Çeşitlilik Politikaları​

Küresel ölçekli şirketler, yatırım yaptıkları ülkelerde kurumsal sosyal sorumluluk (KSS) projeleri, toplumsal cinsiyet eşitliği, iş sağlığı ve güvenliği standartları gibi alanlarda öncü uygulamalara sahiptir. Bu uygulamalar, yerel toplumla iyi ilişkiler kurulmasını, marka değerinin artırılmasını ve potansiyel sosyal çatışmaların önlenmesini sağlar. Türkiye’de de şirketler, sosyal sorumluluk projelerine giderek daha fazla önem vermekte, yabancı yatırımcılar bu alandaki küresel deneyimlerini paylaşarak yerel paydaşlarla iş birliği yapmaktadır. Bu tür gönüllü girişimler, hukuki düzenlemelerin ötesine geçerek yatırımın uzun vadeli sürdürülebilirliğini destekler.

Genel Değerlendirme​

Yabancılar Hukuku genel kategorisinde yer alan “Yabancı Yatırımcılar İçin Hukuki Düzenlemeler,” birçok farklı disiplinin kesişiminde yer alır. Uluslararası yatırım hukukunun temel ilkeleri, ikili ve çok taraflı anlaşmalarla pekiştirilir. Türkiye örneğinde, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu, vergi mevzuatı, çalışma ve oturma izinleri, sektörel düzenlemeler ve tahkim hukuku gibi geniş bir mevzuat yelpazesi söz konusudur. Türkiye’nin yatırım çekme arzusu, ulusal ekonominin büyümesine hizmet ederken, kamu yararını koruyacak düzenleyici çerçevenin de ihmal edilmemesi gerekir.

Yabancı yatırımcılar açısından, hukuki belirlilik (legal certainty), öngörülebilirlik ve bürokrasinin az olması en kritik unsurlardır. Kamulaştırma ve devletleştirme durumlarında etkin koruma mekanizmaları, tahkim veya ulusal yargı süreçlerinin hız ve uzmanlık düzeyi ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları gibi unsurlar, yatırımcıların kararlarını doğrudan etkiler. Sektörel düzenlemelerin (özellikle bankacılık, enerji, telekomünikasyon, savunma sanayi) takibi ve uyum süreçleri de yabancı sermayenin projelerini hayata geçirme sürecinde belirleyici rol oynar.

Türkiye’de reform çabalarının sürekliliği, ulusal ve uluslararası kurumlar arasındaki koordinasyon ve yargısal güvenlik, yabancı yatırımcılar için kritik eşiği oluşturur. Kurumsal yönetişim standartlarının benimsenmesi ve yolsuzlukla mücadelede kararlı adımlar atılması, ekonomik istikrarın korunmasıyla birlikte değerlendirildiğinde, yabancı yatırımların uzun vadede artışını destekler. Böyle bir ortam, hem yatırımcıya hem de ev sahibi ülke ekonomisine olumlu katkılar sağlar.